1. Բնութագրեք Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը:
2. Վրաստանի զարգացման հիմնական նախադրյալները կապված են նրա բնական ռեսուրսների, տնտեսական և էներգետիկ հնարավորությունների, զբոսաշրջության, տրանսպորտային ենթակառուցվածքների և քաղաքական ուղղվածության հետ։ Այս գործոնները նպաստում են երկրի առաջընթացին և միջազգային տնտեսական համակարգում նրա դերի ամրապնդմանը։
3. Վրաստանը գտնվում է Արևելյան Եվրոպայի և Արևմտյան Ասիայի սահմանագլխին՝ Հարավային Կովկասում։ Այն սահմանակից է հյուսիսից Ռուսաստանին, արևելքից Ադրբեջանին, հարավից Հայաստանին և Թուրքիային, իսկ արևմուտքում ողողվում է Սև ծովի ջրերով։
4. Վրաստանի աշխարհագրական դիրքի հիմնական առանձնահատկությունները
5. Կոորդինատներ – Վրաստանը գտնվում է մոտավորապես 41°-47° հյուսիսային լայնության և 40°-47° արևելյան երկայնության միջև։
6. Ռելիեֆ – Երկիրը մեծամասամբ լեռնային է, քանի որ գտնվում է Մեծ Կովկասի հարավային լանջերին և Փոքր Կովկասի հյուսիսային մասում։
7. Կլիմա – Վրաստանի կլիման բազմազան է. արևմուտքում՝ Սև ծովի ափին, այն խոնավ մերձարևադարձային է, մինչդեռ ներքին շրջաններում՝ կիսաչոր կամ բարեխառն։
8. Ջրային ռեսուրսներ – Երկրի կարևորագույն գետերից են Կուրն ու Ռիոնին, որոնք կարևոր դեր ունեն գյուղատնտեսության և էներգետիկայի համար։
9. Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը մեծապես նպաստել է նրա պատմական ու մշակութային զարգացմանը, դարձնելով այն Կովկասի կարևորագույն տարանցիկ ուղիներից մեկը։
10. Ի՞նչ դեր ունի Վրաստանը հվ-արմ Ասիայում:
11. Վրաստանը Հարավային Կովկասի և ընդհանրապես հարավարևմտյան Ասիայի (Հվ-Արմ Ասիայի) տարածաշրջանում կարևոր ռազմավարական, տնտեսական և մշակութային դեր է խաղում։
12. Վրաստանի դերը Հարավարևմտյան Ասիայում
13. 1. Տրանսպորտային և լոգիստիկ հանգույց
14. Վրաստանը կամրջում է Եվրոպան և Ասիան՝ դառնալով տարանցիկ ուղի դեպի Սև ծով, Միջին Ասիա և Մերձավոր Արևելք։
15. Այն կարևոր մասն է կազմում Չինաստան-Եվրոպա «Մետաքսի ճանապարհ» տնտեսական միջանցքի։
16. Նավահանգիստներ (Փոթի, Բաթում) և երկաթուղային կապեր (Բաքու-Թբիլիսի-Կարս) ապահովում են բեռնափոխադրումների հոսքը։
17. 2. Էներգետիկ կենտրոն
18. Վրաստանը կարևոր էներգետիկ միջանցք է Կասպից ծովի նավթի և գազի Եվրոպա մատակարարման համար։
19. Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղը և Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում գազատարն ունեն ռազմավարական նշանակություն։
20. 3. Քաղաքական ու աշխարհաքաղաքական նշանակություն
21. Վրաստանը Արևմուտքի և ՆԱՏՕ-ի հետ համագործակցող երկիր է՝ հակակշիռ ստեղծելով Ռուսաստանի ազդեցությանը։
22. Այն կարևոր դեր է խաղում Կովկասի կայունության և տարածաշրջանային անվտանգության ապահովման հարցում։
23. 4. Տնտեսական կապերի խաչմերուկ
24. Վրաստանն ազատ առևտրի համաձայնագրեր ունի ինչպես ԵՄ-ի, այնպես էլ Չինաստանի և ԱՊՀ-ի հետ։
25. Տուրիզմի կենտրոն – Բնության, մշակութային ժառանգության և առողջարանային վայրերի շնորհիվ Վրաստանը գրավում է միլիոնավոր զբոսաշրջիկների։
26. Եզրակացություն
27. Վրաստանը Հարավարևմտյան Ասիայում ծառայում է որպես տրանսպորտային, էներգետիկ և տնտեսական հանգույց, միաժամանակ ունենալով քաղաքական ռազմավարական կարևորություն՝ Եվրոպայի, Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Մերձավոր Արևելքի միջև։
28. Որո՞նք են Վաստանի զարգացման նախադրյալները:
29. Վրաստանի զարգացման նախադրյալները պայմանավորված են նրա աշխարհագրական դիրքով, բնական պաշարներով, տնտեսական ներուժով, քաղաքական ուղղվածությամբ և ժողովրդագրական գործոններով։
30. Վրաստանի զարգացման հիմնական նախադրյալները
31. 1. Տնտեսական և լոգիստիկ հնարավորություններ
32. Տրանսպորտային հանգույց – Վրաստանը կամրջում է Եվրոպան և Ասիան, ապահովելով տարանցիկ ուղիներ նավթի, գազի և առևտրային բեռների համար։
33. Նավահանգիստներ – Սև ծովի Բաթումի, Փոթի և Անակլիա նավահանգիստները հնարավորություն են տալիս մասնակցել միջազգային առևտրին։
34. Երկաթուղային և ճանապարհային ենթակառուցվածքներ – Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին, ինչպես նաև Վրաստանի զարգացող ավտոմոբիլային ճանապարհները խթանում են տնտեսությունը։
35. 2. Էներգետիկ ներուժ
36. Հիդրոէներգետիկա – Վրաստանը հարուստ է լեռնային գետերով, ինչը թույլ է տալիս զարգացնել հիդրոէներգետիկան և վերականգնվող էներգիան։
37. Էներգետիկ տարանցում – Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղը և Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում գազատարը մեծացնում են Վրաստանի ռազմավարական կարևորությունը Եվրոպայի համար։
38. 3. Զբոսաշրջության զարգացում
39. Վրաստանը հայտնի է իր բնական բազմազանությամբ (ծով, լեռներ, գետեր, առողջարանային գոտիներ) և մշակութային ժառանգությամբ (Հին Թբիլիսի, Մցխեթա, Սվանեթի, Ուփլիսցիխե և այլն)։
40. Գինեգործություն – Վրաստանը համարվում է գինեգործության բնօրրաններից մեկը, ինչը նպաստում է գյուղատնտեսության և զբոսաշրջության զարգացմանը։
41. 4. Գյուղատնտեսական ներուժ
42. Բարենպաստ կլիման թույլ է տալիս զարգացնել գինեգործությունը, թեյի արտադրությունը, ցիտրուսային մշակաբույսերը, բանջարաբոստանային արտադրանքը։
43. Արդիական գյուղատնտեսական տեխնոլոգիաների ներդրումը կարող է մեծացնել արտադրողականությունը։
44. 5. Քաղաքական և տնտեսական բարեփոխումներ
45. ԵՄ-ի և ՆԱՏՕ-ի հետ հարաբերություններ – Վրաստանը ձգտում է ինտեգրվել եվրոպական կառույցներին, ինչը խթանում է օտարերկրյա ներդրումները։
46. Ազատ շուկայական տնտեսություն – Բարեփոխումների շնորհիվ Վրաստանը դարձել է տարածաշրջանում ներդրումային գրավիչ երկիր։
47. Եզրակացություն
49. Գնահատեք հայ-վրացական հարաբերությունները, ի՞նչ ազդեցություն կարող են ունենալ ՀՀ-ի համար, ի՞նչ ուղղությամբ պետք է զարգանան այդ հարաբերությունները:

Հայ-վրացական հարաբերությունները պատմականորեն ունեցել են ինչպես բարիդրացիական, այնպես էլ բարդ փուլեր, սակայն ընդհանուր առմամբ հիմնված են փոխադարձ շահերի, տարածաշրջանային կայունության ապահովման և տնտեսական համագործակցության վրա։

---

Հայ-վրացական հարաբերությունների գնահատում

1. Պատմական և քաղաքական կապեր

• Հայաստանը և Վրաստանը հարևան ու պատմականորեն միմյանց հետ սերտորեն կապված երկրներ են՝ ունենալով ընդհանուր մշակութային և քաղաքակրթական շերտեր։
• Չնայած առանձին տարաձայնություններին (օրինակ՝ Ջավախքի հարցը կամ Վրաստանի քաղաքականությունը Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ), երկկողմ հարաբերությունները հիմնականում կայուն են։
• Վրաստանը Հայաստանի համար կարևոր ռազմավարական գործընկեր է, քանի որ երկուսն էլ շահագրգռված են տարածաշրջանային խաղաղության մեջ։

2. Տնտեսական համագործակցություն

• Տրանսպորտ և լոգիստիկա – Հայաստանը Վրաստանի միջոցով է կապվում արտաքին աշխարհին, քանի որ չունի ելք դեպի ծով։ Վրաստանի Փոթի և Բաթումի նավահանգիստները Հայաստանի արտաքին առևտրի կարևոր միջանցքներն են։
• Էներգետիկ համագործակցություն – Հայաստան-Վրաստան էլեկտրահաղորդման գծերը մեծացնում են էներգետիկ անվտանգության մակարդակը։
• Ազատ առևտրի համաձայնագրեր – Վրաստանն ունի ազատ առևտրի պայմանագրեր ԵՄ-ի հետ, ինչը Հայաստանի տնտեսության համար կարող է նոր հնարավորություններ բացել։

3. Անվտանգության և աշխարհաքաղաքական գործոններ

• Վրաստանը ձգտում է դեպի ՆԱՏՕ և ԵՄ, մինչդեռ Հայաստանը ՀԱՊԿ-ի և ԵԱՏՄ-ի անդամ է, ինչը որոշակի աշխարհաքաղաքական տարբերություններ է առաջացնում։
• Սակայն երկու երկրներին միավորում է այն հանգամանքը, որ երկուսն էլ տարածաշրջանում որոշակի հակակշիռ են ստեղծում՝ Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Ադրբեջանի ազդեցությունների նկատմամբ։
• Տարածաշրջանային կայունության հարցում երկկողմ համագործակցությունը կարող է կարևոր դեր ունենալ։

---

Հայ-վրացական հարաբերությունների ազդեցությունը Հայաստանի վրա

1. Տնտեսական կախվածություն – Վրաստանի տարածքով անցնող առևտրային ուղիները կենսական նշանակություն ունեն Հայաստանի տնտեսության համար, հատկապես Իրանի և Եվրոպայի հետ առևտրում։
2. Անվտանգության և քաղաքական գործոն – Հայաստանի համար կարևոր է, որ Վրաստանը պահպանի չեզոք դիրք տարածաշրջանային հակամարտությունների հարցում։
3. Զարգացող էներգետիկ կապեր – Հայաստանի էներգետիկ անվտանգությունը կարող է բարելավվել Վրաստանի հետ համատեղ ծրագրերի շնորհիվ։

---

Որո՞նք պետք է լինեն հայ-վրացական հարաբերությունների զարգացման ուղղությունները

1. Տնտեսական համագործակցության խորացում

• Հայաստանը կարող է օգտվել Վրաստանի ազատ առևտրի հնարավորություններից ԵՄ-ի հետ։
• Պետք է զարգացնել երկաթուղային և ավտոմոբիլային կապերը, ինչպես նաև ընդլայնել համագործակցությունը տրանսպորտային միջանցքների հարցում։

2. Էներգետիկ և ենթակառուցվածքային ծրագրեր

• Կարևոր է խորացնել Հայաստանի և Վրաստանի միջև էներգետիկ փոխկապակցվածությունը, որպեսզի նվազեցվի կախվածությունը այլ երկրներից։

3. Տարածաշրջանային կայունության ամրապնդում

• Պետք է ապահովել, որ Վրաստանը հավասարակշռված քաղաքականություն վարի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև՝ խուսափելով հակահայկական դիրքորոշումներից։
• Ակտիվ երկխոսություն պետք է վարվի Ջավախքում բնակվող հայ համայնքի իրավունքների պահպանման և զարգացման վերաբերյալ։

4. Մշակութային և կրթական կապերի զարգացում

• Հայ-վրացական մշակութային և կրթական փոխանակումները կարող են նպաստել երկկողմ կապերի ամրապնդմանը։
• Կարևոր է խթանել հայ համայնքի ինտեգրումը Վրաստանի հասարակությանը՝ միաժամանակ պահպանելով ազգային ինքնությունը։

---

Եզրակացություն

Հայ-վրացական հարաբերությունները Հայաստանի համար կենսական նշանակություն ունեն, հատկապես՝ տնտեսական, տրանսպորտային և էներգետիկ ոլորտներում։ Այդ կապերը պետք է զարգացնել երկուստեք շահեկան ծրագրերով, խուսափելով հակասություններից և ապահովելով տարածաշրջանային կայունություն։

ա) 2x > 4
x∈(2;+∞)

բ) 7x < — 14 

x<-2
x∈(-∞:-2)

գ) — 5x < 100 

x>-20
x∈(-20;+∞)

դ) — 3x < 9 

x>-3
x∈(-3;+∞)

ե) — 2x > — 2

x<1
x∈(-∞:1)

զ) — 3x > — 6

x<2
x∈(-∞:2)

է) 3x < 2

x<2/3
x∈(-∞:2/3)

ը) — 2x < 11 

x>5,5
x∈(-∞:5,5)

թ) — 5x > 1

x<0,2
x∈(0,2:+∞)

ժ) — 17x > — 2

x<0,11
x∈(-∞:0,11)

ի) — 4x > — 2

x<0,5
x∈(-∞;0,5)

լ) 13x < 3

x<0,23
x∈(-∞;0,23)

2)Լուծեք անհավասարումը․

ա) x — 1 > 0

x>1
x∈(1;+∞)

բ) 3 + x > 0 

x>-3
x∈(-3;+∞)

գ) x + 5 < 0 

x>-5
x∈(-5;+∞)

դ) x + 0, 5 < 0

x<-0,5
x∈(-∞;-0,5)

ե) x — 1 1/3 < 0

x<1 1/3
x∈(-∞; 1 1/3)

զ) x — 6 < 6 

x<12
x∈(-∞; 12)

է) x + 7 > 7

x>0
x∈(0;+∞)

ը) 3 + x < — 6 

x<-9
x∈(-9;+∞)

թ) x — 2 > 0, 6

x<2,6
x∈(-∞;2,6)

ժ) x — 3, 5 < 4 

x<7,5
x∈(-∞;7,5)

ի) 7 + x > 0

x>-7
x∈(7;+∞)

լ) 4 + x > 2

x>-2
x∈(-2;+∞)

խ) x — 11 < — 7 

x<4
x∈(-∞:4)

ծ) x + 4 > 7

x<3
x∈(-∞:3)

կ) x — 2 > 0, 2

x>2,2
x∈(2,2;+∞)

հ) x + 10, 7 > 7, 9

x>-2,8
x∈(-2,8;+∞)

ձ) 2, 1 + x < 7

x< 4,9
x∈(-∞:4,9)

ղ) 5013 + x < 0 ,13

x< -5012,87
x∈(-∞:-5012,87)

• Ի՞նչ եք հասկանում հավասարություն ասելով:

Հասարակագիտական առումով հավասարություն ասելով՝ հասկանում են բոլոր մարդկանց միջև իրավական, սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական հավասար հնարավորությունների ու վերաբերմունքի ապահովումը։

Հիմնական տեսակները ներառում են՝

1. Իրավական հավասարություն – օրենքի առջև բոլոր քաղաքացիների հավասարությունը՝ անկախ սեռից, ազգությունից, սոցիալական կարգավիճակից կամ այլ հատկանիշներից։
2. Սոցիալական հավասարություն – բոլոր մարդկանց հավասար մուտքը կրթության, առողջապահության, աշխատանքի և այլ սոցիալական բարիքների։
3. Տնտեսական հավասարություն – ռեսուրսների արդար բաշխումը և եկամուտների մեծ տարբերությունների նվազեցումը։
4. Քաղաքական հավասարություն – բոլոր քաղաքացիների հավասար մասնակցությունը քաղաքական գործընթացներին, օրինակ՝ ընտրական իրավունքը։

Այս հասկացությունն առնչվում է արդարության, մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության հիմնարար սկզբունքներին։
Ավելի կոնկրետ ո՞ր ոլորտն է Ձեզ հետաքրքրում։

• Հասարակագիտական առումով հավասարություն ասելով՝ հասկանում են բոլոր մարդկանց միջև իրավական, սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական հավասար հնարավորությունների ու վերաբերմունքի ապահովումը։
  Հիմնական տեսակները ներառում են՝
  Իրավական հավասարություն – օրենքի առջև բոլոր քաղաքացիների հավասարությունը՝ անկախ սեռից, ազգությունից, սոցիալական կարգավիճակից կամ այլ հատկանիշներից։
  Սոցիալական հավասարություն – բոլոր մարդկանց հավասար մուտքը կրթության, առողջապահության, աշխատանքի և այլ սոցիալական բարիքների։
  Տնտեսական հավասարություն – ռեսուրսների արդար բաշխումը և եկամուտների մեծ տարբերությունների նվազեցումը։
  Քաղաքական հավասարություն – բոլոր քաղաքացիների հավասար մասնակցությունը քաղաքական գործընթացներին, օրինակ՝ ընտրական իրավունքը։
  Այս հասկացությունն առնչվում է արդարության, մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության հիմնարար սկզբունքներին։
  Ավելի կոնկրետ ո՞ր ոլորտն է Ձեզ հետաքրքրում։
• 
  Ի՞նչ եք հասկանում իրավահավասարություն ասելով:
• 
  Իրավահավասարություն հասարակագիտության մեջ նշանակում է, որ բոլոր մարդիկ օրենքի առջև հավասար են և պետք է ունենան նույն իրավունքներն ու պարտականությունները՝ անկախ իրենց սեռից, ազգային պատկանելությունից, կրոնական դավանանքից, սոցիալական վիճակից կամ այլ առանձնահատկություններից։
  Իրավահավասարության հիմնական սկզբունքները՝
  Օրենքի առջև հավասարություն – Բոլոր քաղաքացիները պետք է ունենան նույն իրավական կարգավիճակը և ենթարկվեն նույն օրենքներին։
  Հասանելիություն արդարադատությանը – Ամեն մարդ պետք է ունենա հավասար հնարավորություն իր իրավունքները պաշտպանելու դատարանում։
  Քաղաքացիական իրավունքներ – Բոլոր քաղաքացիները պետք է ունենան խոսքի, կարծիքի, դավանանքի, հավաքների ազատություն և անձնական սեփականության իրավունք։
  Քաղաքական իրավունքներ – Բոլորը պետք է ունենան ընտրելու և ընտրվելու հավասար իրավունք։
  Սոցիալական և տնտեսական հավասար հնարավորություններ – Բոլորին պետք է հասանելի լինեն կրթություն, առողջապահություն և աշխատելու իրավունք առանց խտրականության։
  Իրավահավասարությունը ժողովրդավարական հասարակության հիմքերից է և նպաստում է արդարության ու սոցիալական կայունության ձևավորմանը։
  Ձեզ հետաքրքրում է որևէ հատուկ ասպեկտ, օրինակ՝ իրավահավասարության կիրառումը կոնկրետ ոլորտում։
• Ի՞նչ է սոցիալական հավասարություն
• Բերեք օրինակներ:
• 
  Սոցիալական հավասարություն (Հասարակագիտություն)
  Սոցիալական հավասարությունը նշանակում է, որ բոլոր մարդիկ ունեն հավասար իրավունքներ, հնարավորություններ և մուտք դեպի հասարակական ռեսուրսներ՝ անկախ իրենց սոցիալական ծագումից, սեռից, եկամտի մակարդակից, ազգությունից կամ այլ առանձնահատկություններից։
  Օրինակներ սոցիալական հավասարության մասին
  Կրթական հավասարություն – Բոլոր երեխաները պետք է ունենան հավասար հնարավորություն որակյալ կրթություն ստանալու համար, անկախ իրենց ընտանիքի ֆինանսական վիճակից։
  Օրինակ: Պետության կողմից անվճար հանրային դպրոցների կամ կրթաթոշակների տրամադրումը անապահով ընտանիքներից եկող ուսանողներին։
  Առողջապահական հավասարություն – Բոլոր քաղաքացիները պետք է ունենան հավասար հասանելիություն բժշկական ծառայությունների։
  Օրինակ: Պետական առողջապահական ծրագրերը, որոնք ապահովում են անվճար կամ մատչելի բուժօգնություն բոլորի համար։
  Գենդերային հավասարություն – Կանայք և տղամարդիկ պետք է ունենան նույն իրավունքներն ու հնարավորությունները բոլոր ոլորտներում։
  Օրինակ: Տղամարդկանց և կանանց համար նույն աշխատանքի դիմաց հավասար աշխատավարձ սահմանելը։
  Սոցիալական ապահովության հավասարություն – Բոլոր մարդիկ պետք է ունենան սոցիալական աջակցություն՝ անկախ իրենց սոցիալական կարգավիճակից։
  Օրինակ: Անապահով ընտանիքների համար նպաստների տրամադրումը կամ թոշակառուների համար պետական աջակցությունը։
  Աշխատանքի հավասար հնարավորություն – Յուրաքանչյուր մարդ պետք է հնարավորություն ունենա աշխատանք գտնելու՝ առանց խտրականության։
  Օրինակ: Օրենքներ, որոնք արգելում են խտրականությունը աշխատանքի ընդունվելիս՝ ըստ սեռի, տարիքի կամ ազգային պատկանելության։
  Եզրակացություն
  Սոցիալական հավասարությունը նպաստում է արդար հասարակության ձևավորմանը, որտեղ յուրաքանչյուր քաղաքացի կարող է լիարժեք մասնակցել հասարակական կյանքին և զարգանալ՝ անկախ իր սոցիալական դիրքից։
  Ձեզ հետաքրքրում է որևէ կոնկրետ ոլորտի սոցիալական հավասարություն՝ կրթություն, առողջապահություն, աշխատաշուկա կամ որևէ այլ։

ԻՄ ԵՐԳԸ

Գանձեր ունեմ անտա՜կ, անծե՜ր,
Ես հարուստ եմ, ջա՜ն, ես հարուստ
Ծով բարություն, շընորհք ու սեր
Ճոխ պարգև եմ առել վերուստ։

5Անհուն հանքը իմ գանձերի,
Սիրտս է առատ, լեն ու ազատ.
Ինչքան էլ որ բաշխեմ ձըրի—
Սերն անվերջ է, բարին՝ անհատ։

Երկյուղ չունեմ, ահ չունեմ ես
10Գողից, չարից, չար փորձանքից,
Աշխարհքով մին՝ ահա էսպես
Շաղ եմ տալիս իմ բարձունքից։

Ես հարուստ եմ, ես բախտավոր
Իմ ծընընդյան պայծառ օրեն,
15Էլ աշխարհ չեմ գալու հո նոր,
Իր տրվածն եմ տալիս իրեն։

Այս բանաստեղծությունը Հովհաննես Թումանյանի ես հարուստ եմ ստեղծագործությունն է։ Այն արտահայտում է բանաստեղծի ներքին հոգևոր հարստությունը, որը չի չափվում նյութական արժեքներով, այլ՝ սիրով, բարությամբ և մեծահոգությամբ։

Բանաստեղծության հիմնական ուղերձն այն է, որ մարդը կարող է լինել իրականում հարուստ, եթե ունի սեր և բարություն, որոնք անվերջ կարելի է տալ ուրիշներին՝ առանց աղքատանալու։ Նա չի վախենում կորցնելուց, որովհետև իր հարստությունը նյութական չէ, այլ՝ հոգու մեջ է։

Այս գործը նաև հիշեցնում է, որ կյանքը ժամանակավոր է, և մարդը պետք է ապրի այն նվիրումով, տալով այն, ինչ ինքն ունի՝ ի պատասխան կյանքի ընծայած բարիքների։