Պատասխանել հարցերին

1.Ինչպիսի՞ն է Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության թվի բնական շարժը:

Բնական շարժը հաշվվում է ծնելիության և մահացության տարբերության հիման վրա։ Հայաստանի դեպքում՝

Ծնելիությունը համեմատաբար ցածր է և շարունակ նվազում է, հատկապես մեծ քաղաքներում։

Մահացությունը, ընդհակառակը, քիչ թե շատ կայուն է, սակայն որոշ տարիքային խմբերում (օրինակ՝ տարեցներ) նկատվում է բարձր ցուցանիշ։

Արդյունքում՝ բնական աճը փոքր է կամ բացասական որոշ շրջաններում, հատկապես վերջին տարիներին, երբ ծնելիությունն ավելի ցածր է, քան մահացությունը։

Այսինքն՝ բնական շարժը՝ կրճվող բնույթ ունի, և որոշ շրջաններում բնազդային անկում է նկատվում:

2.Ինչպիսի՞ն են ՀՀ բնակչության բնական շարժի տարածքային տարբերությունները:

Գյուղական և քաղաքային տարբերություններ

• Գյուղական վայրերում ծնելիությունը սովորաբար ավելի բարձր է, քան քաղաքներում, քանի որ այստեղ դեռ պահպանվում են ավանդական ընտանիքային և սոցիալ-տնտեսական պայմանները:
• Մահացությունը գյուղերում հաճախ բարձր է՝ բժշկական ծառայությունների սահմանափակ հասանելիության և կյանքի ցածր որակի պատճառով:

Մարզերի միջև տարբերություններ

• Տարածքներից որոշներում, օրինակ՝ Երևանում, բնական աճը ցածր է կամ նույնիսկ բացասական, քանի որ մարդիկ ավելի ուշ են ամուսնանում և ունեն քիչ երեխաներ:
• Հյուսիսային և հարավային մարզերում, որոնք գյուղատնտեսական բնույթ ունեն, ծնելիությունը համեմատաբար ավելի բարձր է:

3.Ինչպե՞ս է կազմակերպված ներգաղթի դերը ՀՀ բնակչության թվաքանակի աճի մեջ:

• Ներգաղթը կարևոր դեր ունի բնակչության թվի փոփոխության մեջ, հատկապես բնական աճի բացասական դինամիկայի պայմաններում:
• Հայաստանի համար՝ արտահանման (էմիգրացիա) հոսքը ավելի մեծ է, քան ներգաղթը, այսինքն՝ ներգաղթը միայն մասամբ է փոխհատուցում բնական անկումը:
• Կարճ ժամանակահատվածներում որոշ վերադարձող հայրենակիցներ կամ արտասահմանից ներգաղթողներ կարող են նվազեցնել բնակչության կրճատումը, սակայն ընդհանուր գործնական ազդեցությունը սահմանափակ է:

4.ՀՀ բնակչության թվի աճի համար մոտակա տարիներին ինչպիսի՞։ պայմաններ և նախադրյալներ են անհրաժեշտ:

Ծնելիության խթանում՝ ընտանիքների համար սոցիալական, ֆինանսական աջակցություն (օրինակ՝ երեխայի խնամքի նպաստներ, բնակարանային ծրագրեր, հարկային արտոնություններ):

Մահացության կրճատում՝ առողջապահության որակի բարելավում, սնուցման, կենսակերպի բարելավման ծրագրեր:

Ներգաղթի խթանում՝ հայրենադարձության ծրագրեր, աշխատանքային և սոցիալական միջավայրի բարելավում, մասնագիտական հնարավորությունների ընդլայնում:

Տարածքային հավասարակշռություն՝ գյուղական և հեռավոր շրջաններում տնտեսական հնարավորությունների ստեղծում, որ մարդիկ չհեռանան:

1.Ինչու՞ է ՀՀ_ում հատուկ պահպանվող տարածքներ առանձնացվել։ Ի՞նչ չափանիշներով են դրանք միմյանցից տարբերվում։

Տարբերակվում են տարբեր չափսերի տարբերվող տարածքներ՝ ազգային պարկեր, արգելոցներ, արգելավայրեր, բնության հուշարձաններ և այլն:

2.Թվարկե’լ և գրե’լ ՀՀ_ում ազգային պարկերն ու արգելոցները։

Սևանի ազգային պարկ, Դիլիջանի ազգային պարկ, Արփի լճի ազգային պարկ, Արևիկ ազգային պարկ, Խասրովի արգելոց, Շիկահողի արգելոց, Երեբունու արգելոց

3.Բնութագրե’լ Խոսրովի և Շիկահողի արգելոցը։

Խոսրովի արգելոցը զբաղեցնում է ավելի քան 29 հազար հա մակերես: Կան մոտ 1800 բուսատեսակեր: Հայսատանի բույսերի շուրջ 60%-ը բնակվում է Խոսրովի արգելոցում, որոնցից 1/3-ը հազվադեպ են հանդիպում: Կան կենդանիներ որոնք եզակի են և պահպանվում են Խոսրովի անտառում: Դրանցից են ՝բեզոարյան այծը, մուֆլոնը, առաջերվրոասիական ընձառյուծը, կովկասյան գորշ արջը, գառնանգղը և այլն:

Շիկահողի արգելոցի հմինական մասը անտառապատ է: Այտեղ կա մոտ 1000 տեսակի բուսատեսակ, դրանցից նշանավոր են առաքսյան կաղնիները, վրացական թխկիները, ընկուզենու պորակները և այլ ծառատեսակներ:

Ինչո՞վ է պայմանավորված ՀՀ տարածքի հաղային տիպերի բազմազանությունը։

Կլիման, պարաները ռելիեֆ, ջրեր, մարդու գործունեություն և այլն:

Նշե’լ Հանրապետությունում ամենատարածված հողային տիպերը։

Լեռնային սևահողերը ամենատարածվածն են: Մեր գյուղատնտեսության/տնտեսության համար դրանք ունեն շատ մեծ նշանակություն:

Ի՞նչ գործոններով է պայմանավորված ՀՀ բուսական և կենդանական աշխարհի բազմազանությունը։

Աշխարհագրական դիրքից և տարածքի բնապատմական զարգացման առանձնահատկություններից

Թվարկե’ք ՀՀ բուսականության վերընթաց գոտիները։

անապատային և կիանապատային գոտիներ

լեռնային չորասեր գոտի

Տափաստանյան գոտի

անտառային գոտի

մերձալպյան և ալպյան գոտի

1.   Ո՞ր  շարքում   են  գրված  միայն  ֆիզիկական մարմիններ.

1 )  քանոն, ապակի, գիրք, մեխ, ալյումին, ազոտ

    2)  սեղան, համակարգիչ, տետր, վարդ, մատանի

3)  երկաթ, ֆոսֆոր, բաժակ,  գրիչ, թթվածին

4)  պղինձ, ջուր,  սոդա,  արծաթ, ոսկի, ջրածին

2.Ո՞ր  շարքում  են  նյութերը  ներկայացված  ըստ մարդու  օրգանիզմում  դրանց

զանգվածային   բաժնի  նվազման.

զանգվածային   բաժնի  նվազման .

1)     ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր

2)      սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր

3)      սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր

4)      ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր

3. Ո՞ր  շարքում  են  չվերականգնվող  բնական պաշարների  անվանումները.

1)   բնական  գազ, անտառային  ծածկույթ, օդ, ջուր

2)  մաքուր  ջուր, բերրի  հող, նավթ, ածուխ

3)  բույսեր, կենդանիներ, մետաղներ, օդ

      4)  մետաղներ, բնական  գազ, ածուխ, նավթ

4. Քանի՞  նյութ  է  ներկայացված  հետևյալ բառակապակցություններում.

ջրի  կաթիլ,  պղնձե  թաս,  ալյումինե կաթսա, ռետինե գնդակ, պղնձե  կուժ, սառցե  դղյակ.

1)  3                                         2)  6                                           3)  4                                        4)  5

5. Նշվածներից  ո՞ր  շարքում   են   գրված  միայն   օրգանական   նյութեր.

1)  ջուր, թթվածին, կավիճ, սպիրտ, ճարպ, քլոր

2)  կերակրի աղ, սպիտակուց, ճարպ, ազոտ, մեթան

           3)  սախարոզ, քացախաթթու, գլյուկոզ, սպիրտ, օսլա

4) սոդա, ջուր, ածխաթթու գազ, բենզոլ, ացետոն, օզոն

6. Ո՞ր  շարքում  են  գրված  միայն  պարզ  նյութեր.

1)  ջուր, ալմաստ, ամոնիակ, օքսիդ, աղ

2)  ծծումբ, ֆոսֆոր, սոդա, ազոտ, թթու, հիմք

         3)  թթվածին, ալմաստ,  օզոն, ֆուլերեն, ֆոսֆոր

4)  երկաթ,  ավազ,  դոլոմիտ, գրաֆիտ, մարմար

7. Քանի՞   քիմիական  տարր  է  առաջացնում հետևյալ  պարզ  նյութերը`   թթվածին,  կարբին, սև ֆոսֆոր, օզոն, ալմաստ, կարմիր  ֆոսֆոր, ֆուլերեն, գրաֆիտ, սպիտակ   ֆոսֆոր.

1)  6                                   2)  3                                 3)  4                                      4)  5

8. Քանի՞  բարդ  նյութ  է  գրված`  ջրածին,  թթու,  գլյուկոզ, ազոտ,  կաուչուկ,  հիմք, սախարոզ,  ալմաստ,  օսլա,  օքսիդ, երկաթ, ածխաթթու գազ,  աղ,  բութան, օզոն.

1) 5                                  2)   7                                 3)   9                                  4)   10

9. Ո՞ր շարքում  են  գրված  միայն  բարդ  նյութերի բանաձևեր.

1)   Al, HCl,  Cu, Na2SO4

2)   AgBr, H2, CaCO3, P4

3)  H2O, N2, MgO,  Ni,

4)  NaOH, CO2, NH3, CuSO4

1. Հաշվի՛ր վերջին շարքի բոլոր բարդ նյութերի Mr-ները:

Mr(NaOH)=Ar(Na)+Ar(O)+Ar(H)=23+16+1=40

Mr(CO2)=Ar(C)+2Ar(O)=12+32=44

Mr(NH3)=Ar(N)+3Ar(H)=14+3=17

Mr(CuSO4)=Ar(Cu)+Ar(S)+4Ar(O)=63,5+32+64=159,5

Բնութագրեք ԱՄՆ- աշխարհագրական դիրքը:

ԱՄՆ աշխարհագրական դիրքը բնութագրվում է ինչպես բարենպաստությամբ, այնպես էլ բազմազանությամբ։ Ահա դրա հիմնական առանձնահատկությունները.

1. Մայրցամաքային դիրք – ԱՄՆ-ը գտնվում է Հյուսիսային Ամերիկայի մայրցամաքի մեծ մասում, զբաղեցնելով դրա կենտրոնական, արևելյան և արևմտյան հատվածները։ Երկիրը սահմանակցում է Կանադայի (հյուսիսից) և Մեքսիկայի (հարավից) հետ։
2. Ափամերձ դիրք – ԱՄՆ-ն ունի ելք ինչպես Ատլանտյան օվկիանոս (արևելքից), այնպես էլ Խաղաղ օվկիանոս (արևմուտքից), ինչը նպաստում է նրա արտաքին առևտրի զարգացմանը և ռազմավարական դիրքի ամրապնդմանը։
3. Ալյասկա և Հավայան կղզիներ – ԱՄՆ կազմի մեջ մտնում են նաև Ալյասկան (հյուսիսարևմտյան մասում՝ Կանադայից հյուսիս-արևմուտք) և Հավայան կղզիները (Խաղաղ օվկիանոսում), ինչը մեծացնում է նրա աշխարհագրական ազդեցությունը Արկտիկայում և Խաղաղ օվկիանոսի տարածքում։
4. Լայնությամբ ձգվածություն – ԱՄՆ տարածքը ձգվում է ավելի քան 4,500 կմ արևմուտքից արևելք և շուրջ 2,700 կմ հյուսիսից հարավ՝ ներառելով տարբեր կլիմայական գոտիներ՝ մերձարևադարձայինից մինչև մերձարքտիկական։
5. Բազմազան աշխարհագրություն – ԱՄՆ տարածքում կան լեռներ (Ապալաչներ, Ռոքիներ, Սիերրա Նևադա), հարթավայրեր (Մեծ հարթավայրեր), բարձրավանդակներ, գետեր (Միսսիսիպի, Միսսուրի, Կոլորադո), լճեր (Մեծ լճեր), ինչպես նաև անապատներ և մերձարևադարձային անտառներ։

Այս բոլոր գործոնները նպաստել են ԱՄՆ-ի տնտեսական, ռազմավարական և մշակութային զարգացմանը՝ դարձնելով այն աշխարհաքաղաքական առումով շատ կարևոր երկիր։

Որո՞նք են ԱՄՆ- զարգացման նախադրյալները:

ԱՄՆ-ի զարգացման նախադրյալները բազմակողմանի են և ձևավորվել են ինչպես աշխարհագրական, այնպես էլ պատմական, տնտեսական ու սոցիալական գործոնների համադրությամբ։ Ահա դրանցից գլխավորները.

1. Աշխարհագրական բարենպաստ դիրք

• Երկիրը գտնվում է երկու օվկիանոսների միջև, ինչը նպաստում է արտաքին առևտրի և ռազմավարական փոխադրումների կազմակերպմանը։
• Ներկայության տարբեր կլիմայական գոտիներում՝ նպաստում է գյուղատնտեսական բազմազանության։

2. Բնական ռեսուրսների առատություն

• ԱՄՆ ունի հարուստ հանքային պաշարներ՝ նավթ, գազ, ածուխ, երկաթ, ոսկի և այլն։
• Խոշոր գետերն ու լճերը կարևոր են ինչպես էներգետիկայի, այնպես էլ հաղորդակցության և գյուղատնտեսության համար։

3. Մարդուժի ներգրավում և բազմազանություն

• Պատմականորեն ԱՄՆ եղել է ներգաղթողների երկիր, ինչը ստեղծել է բազմազգ, բազմամշակութային հասարակություն՝ ներուժով լի աշխատուժ։
• Բարձր կրթվածության մակարդակ և գիտատեխնիկական ներուժ։

4. Տեխնոլոգիական և արդյունաբերական զարգացում

• ԱՄՆ հանդիսանում է տեխնոլոգիաների, նորարարությունների և գիտական հետազոտությունների առաջատարներից։
• Ունի զարգացած արդյունաբերություն՝ ավտոմոբիլաշինություն, ավիացիա, տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ, զինտեխնիկա և այլն։

5. Զարգացած շուկա և կապիտալիստական տնտեսություն

• Ազատ շուկայական տնտեսությունը խթանել է բիզնեսի և ներդրումների զարգացումը։
• Ֆինանսական կայուն համակարգ՝ բանկային համակարգ, բաժնետոմսերի շուկա (օրինակ՝ Նյու Յորքի բորսան)։

6. Բարձր զարգացած տրանսպորտային և հաղորդակցական ցանց

• ԱՄՆ-ում լավ զարգացած է ճանապարհային, երկաթուղային, օդային և ծովային տրանսպորտը։
• Հաղորդակցման ժամանակակից միջոցները (ինտերնետ, բջջային ցանցեր) հասանելի են գրեթե ամենուր։

7. Քաղաքական կայունություն և իրավական համակարգ

• Դեմոկրատական կառավարման համակարգ, ուժեղ պետական ինստիտուտներ։
• Սեփականության իրավունքի պաշտպանություն, որը խթանում է ներդրումները։
• 
  Որո՞նք են ԱՄՆ-ի խոշոր Ագլոմերացիաները:

ԱՄՆ-ի խոշոր ագրոմերացիաները (մեգաքաղաքային գոտիները) տարածքներ են, որտեղ կենտրոնացած են խոշոր քաղաքներ և նրանց հարակից զարգացած բնակավայրերը՝ միավորված տնտեսական, տրանսպորտային և մշակութային կապերով։ Ահա երկրի առավել նշանակալի ագլոմերացիաները.

1. Նյու Յորքյան ագլոմերացիա (New York Metropolitan Area)

• Ամենախոշորը ԱՄՆ-ում։
• Ներկայացնում է Նյու Յորք քաղաքը և նրա շրջակա տարածքները (Նյու Ջերսի, Կոնեկտիկուտ)։
• Տնտեսական, ֆինանսական և մշակութային գլոբալ կենտրոն։

2. Լոս Անջելեսյան ագլոմերացիա (Greater Los Angeles Area)

• Գտնվում է Կալիֆորնիայի հարավում։
• Ներառում է Լոս Անջելես քաղաքը, Լոնգ Բիչ, Անահայմ և այլ քաղաքներ։
• Կինոարդյունաբերության և բարձրտեխնոլոգիական ոլորտների կենտրոն։

3. Շիկագոյի ագլոմերացիա (Chicago Metropolitan Area – Chicagoland)

• Գտնվում է Իլինոյս նահանգում և շրջակայքում։
• Արդյունաբերական և տրանսպորտային հանգույց, ֆինանսական կենտրոն։

4. Դալաս-Ֆորտ Ուորթ ագլոմերացիա (Dallas–Fort Worth Metroplex)

• Գտնվում է Տեխաս նահանգում։
• Արագ աճող տեխնոլոգիական և բիզնես կենտրոն։

5. Հյուսիսային Կալիֆորնիայի ագլոմերացիա (San Francisco Bay Area)

• Ներառում է Սան Ֆրանցիսկո, Օքլենդ, Սան Խոսե։
• Տեխնոլոգիական ինովացիաների կենտրոն՝ Սիլիկոնյան հովիտով։

6. Վաշինգտոնյան ագլոմերացիա (Washington, D.C. Metropolitan Area)

• Ներառում է մայրաքաղաք Վաշինգտոնը և մերձակա նահանգների բնակավայրերը։
• Քաղաքական, պետական կառավարման և կրթության կենտրոն։

7. Բոստոնյան ագլոմերացիա (Greater Boston)

• Կրթության և բժշկության ոլորտի առաջատար կենտրոն։
• Ներկայացնում է պատմականորեն հին, բայց տեխնոլոգիապես զարգացող գոտի։

Սրանք ԱՄՆ-ի խոշորագույն մեգաքաղաքային գոտիներն են, որտեղ ապրում է երկրի բնակչության զգալի մասը և կենտրոնացած է մեծ մասշտաբով տնտեսական գործունեություն։

Ինչպես է ամենրիկացի ազգը:

Ամերիկացի ազգը ձևավորվել է որպես բազմազգ և բազմամշակութային հասարակություն, և դա նրա ամենահատկանշական առանձնահատկություններից մեկն է։ Ահա ամերիկացի ազգի հիմնական բնութագրիչները.

1. Բազմազգ ծագում

• Ամերիկացի ազգը ձևավորվել է ներգաղթողների հիման վրա՝ եվրոպական, ասիական, աֆրիկյան, լատինամերիկյան և այլ ծագմամբ ժողովուրդների սերունդներից։
• Առկա է նաև բնիկ ամերիկացիների (ինդիացիների) ժառանգությունը։

2. Մշակութային բազմազանություն

• Ամերիկյան մշակույթը միահյուսված է բազմաթիվ ազգերի սովորույթներով, լեզվով, կրոնով ու արժեհամակարգով։
• Միևնույն ժամանակ, ձևավորվել է «ամերիկյան ինքնություն», որն ընդգծում է ազատությունը, անհատականությունը և հնարավորությունների հավասարությունը։

3. Ազգային գաղափարախոսություն

• «American Dream» (Ամերիկյան երազանք) գաղափարը՝ այն միտքը, որ յուրաքանչյուր ոք կարող է հասնել հաջողության՝ անկախ ծագումից։
• Ազատության, ժողովրդավարության և իրավունքների պաշտպանի գաղափարը կարևոր հիմք է ազգային ինքնության համար։

4. Լեզվական և կրոնական բազմազանություն

• Պաշտոնական լեզու չկա դաշնային մակարդակով, բայց ամենատարածվածը անգլերենն է։
• Առկա են բազմաթիվ կրոններ՝ քրիստոնեություն, հուդայականություն, իսլամ, բուդդիզմ, հինդուիզմ և այլն։

5. Ազգային ինքնագիտակցություն

• Թեև ազգը բազմազգ է, ամերիկացիները հաճախ ունեն ուժեղ ազգային ինքնություն։
• Նրանց համար կարևոր է քաղաքացիությունը, պետության հանդեպ հավատարմությունը և համընդհանուր արժեքները։

Այսպիսով, ամերիկացի ազգը ոչ թե մեկ էթնիկ ծագմամբ ժողովուրդ է, այլ՝ գաղափարական, քաղաքացիական և մշակութային միավոր, որը ձևավորվել է բազմազանության հիման վրա։

Բնութագրեք Չինաստանի աշխարհագրական դիրքը:

Չինաստանի աշխարհագրական դիրքը շատ շահավետ և ռազմավարական է, և այն մեծ ազդեցություն ունի երկրի տնտեսության, կլիմայի, բնակչության բաշխման ու միջազգային հարաբերությունների վրա։

Ահա Չինաստանի աշխարհագրական դիրքի հիմնական բնութագրերը՝

1. Մայրցամաքային դիրք
   Չինաստանը գտնվում է Ասիայի արևելքում և սահմանակից է 14 երկրներին՝ այդ թվում Ռուսաստանին, Հնդկաստանին, Մոնղոլիային, Պակիստանին, Ղազախստանին և այլոց։ Այսպիսով, այն ունի աշխարհում ամենաշատ ցամաքային սահմանակից պետությունները։
2. Ծովային սահմաններ
   Չինաստանը արևելքում և հարավ-արևելքում սահմանակից է Խաղաղ օվկիանոսին՝ հատկապես Չինաստանի Մերձափնյա ծովերին, ինչպես Ճոհահայծոցին (East China Sea), Հարավչինական ծովին և Դեղին ծովին։ Այս ծովային սահմանները կարևոր դեր են խաղում արտաքին առևտրի և ռազմավարական ազդեցության առումով։
3. Տարածքի մեծություն
   Չինաստանը ունի շուրջ 9.6 միլիոն քառակուսի կիլոմետր տարածք, ինչով աշխարհի երրորդ կամ չորրորդ ամենամեծ պետությունն է (կախված չափման մեթոդից)։ Այդ մեծ տարածքի շնորհիվ այն ունի բազմազան բնական պայմաններ՝ լեռներ, տափաստաններ, անապատներ և բերրի հովիտներ։
4. Բազմազան կլիմա և ռելիեֆ
   Արևմուտքում՝ Տիբեթի բարձրավանդակում, ռելիեֆը բարձր է և կլիման ցուրտ, մինչդեռ արևելքում՝ Յանցզի և Հուանհե գետերի հովիտներում, կլիման բարենպաստ է գյուղատնտեսության համար։ Այս տարածքներում է կենտրոնացած բնակչության մեծ մասը։
5. Տրանսպորտային և առևտրային հանգույց
   Չինաստանը գտնվում է կարևոր տնտեսական և տրանսպորտային ուղիների խաչմերուկում, մասնավորապես՝ Մետաքսի ճանապարհի ժամանակակից տարբերակի (Belt and Road Initiative) կենտրոնում։

Ի՞նչ դեր ունի Չինաստանը հվ-արմ Ասիայում և ամբողջ աշխարհում

Չինաստանը կարևոր և ազդեցիկ դեր ունի ինչպես Հարավարևմտյան Ասիայում, այնպես էլ ամբողջ աշխարհում։ Նրա տնտեսական, քաղաքական, ռազմական և մշակութային ուժը շարունակում է աճել։ Ստորև ներկայացնում եմ Չինաստանի դերը տարբեր մակարդակներով․

Չինաստանի դերը Հարավարևմտյան Ասիայում

1. Տնտեսական համագործակցություն – Չինաստանը ակտիվորեն ներդրումներ է կատարում Հարավարևմտյան Ասիայի երկրներում, այդ թվում՝ Մերձավոր Արևելքի նավթով հարուստ պետություններում (Իրան, Սաուդյան Արաբիա, Իրաք և այլն)։
2. Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ նախաձեռնություն – Այս նախաձեռնության միջոցով Չինաստանը կապում է Ասիայի, Եվրոպայի և Աֆրիկայի երկրները՝ ենթակառուցվածքների և առևտրի զարգացման նպատակով։
3. Քաղաքական ազդեցություն – Չինաստանը փորձում է պահպանել բալանս և լավ հարաբերություններ ինչպես շիա, այնպես էլ սուննի երկրների հետ՝ միաժամանակ հակազդելով Արևմուտքի ազդեցությանը։

Չինաստանի դերը աշխարհում

1. Տնտեսական հզորություն – Չինաստանը աշխարհում երկրորդն է ՀՆԱ-ով (հետ Ռուսաստան ու ԱՄՆ-ից), և համաշխարհային արտադրության խոշոր կենտրոններից մեկն է։
2. Միջազգային քաղաքականություն – ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական անդամ է, ունի վետոյի իրավունք և ակտիվ դեր է խաղում գլոբալ քաղաքական գործընթացներում։
3. Ռազմական ուժ – Չինաստանը ունի աշխարհի ամենամեծ բանակներից մեկը և զարգացնում է առաջատար զինտեխնիկա, ներառյալ արհեստական ինտելեկտ և կիբերհարձակումներ։
4. Տեխնոլոգիական առաջընթաց – Huawei, TikTok, Alibaba և այլ ընկերություններ արդեն գլոբալ բրենդներ են, և Չինաստանը ձգտում է տեխնոլոգիական անկախության։
5. Բազմաբևեռ աշխարհում առաջնորդության հավակնություն – Չինաստանը փորձում է ձևավորել մի աշխարհակարգ, որտեղ արևմտյան ուժերը չեն ունենա մենաշնորհային դիրք։

Որո՞նք են Չինաստանի զարգացման նախադրյալները:

Չինաստանի զարգացման նախադրյալները բազմաբնույթ են և ձևավորվել են պատմական, աշխարհագրական, ժողովրդագրական և քաղաքական գործոնների համադրությամբ։ Դրանք թույլ են տվել Չինաստանին վերածվել համաշխարհային գերհզորության։ Ահա հիմնական նախադրյալները՝

1. Աշխարհագրական դիրքը

• Գտնվում է Ասիայի արևելքում՝ շահավետ դիրքում խոշոր առևտրային ուղիների մոտ։
• Ունի ծովային ելք Խաղաղ օվկիանոս՝ նպաստելով արտաքին առևտրի զարգացմանը։
• Սահմանակցում է բազմաթիվ պետությունների, ինչը հնարավորություն է տալիս զարգացնել բազմակողմ համագործակցություն։

2. Մեծ տարածք և բնական ռեսուրսներ

• Ունի հսկայական տարածք (մոտ 9.6 մլն կմ²), որը ներառում է տարբեր կլիմայական գոտիներ։
• Բազմաթիվ օգտակար հանածոներ՝ ածուխ, նավթ, գազ, հազվագյուտ մետաղներ։
• Ունի ընդարձակ հողատարածքներ գյուղատնտեսության և արդյունաբերության զարգացման համար։

3. Բազմամարդ բնակչություն

• Մոտ 1.4 միլիարդ մարդ, ինչը ապահովում է մեծ աշխատուժի շուկա։
• Բարձր ժողովրդական խտությունը կենտրոնական և արևելյան շրջաններում նպաստում է արդյունաբերության կենտրոնացմանը։

4. Պետական խիստ պլանավորում և կառավարում

• Կենտրոնացված կառավարություն, որը կիրառում է երկարաժամկետ ռազմավարական ծրագրեր։
• Տնտեսական բարեփոխումներ՝ 1978թ-ից սկսած Դեն Սյաոպինի նախաձեռնությամբ, որոնք ստեղծեցին շուկայական համակարգ՝ պահպանելով պետության վերահսկողությունը։

5. Արդյունաբերական և տեխնոլոգիական առաջընթաց

• Ճկուն և արագ զարգացող արդյունաբերություն։
• Զարգացած տեխնոլոգիական ոլորտ՝ մեծ ներդրումներով արհեստական բանականության, կիբերանվտանգության, բարձր տեխնոլոգիաների մեջ։

6. Միջազգային համագործակցություն

• Ակտիվ ներգրավվածություն համաշխարհային տնտեսական համակարգում՝ համաշխարհային առևտրի կազմակերպության անդամ է։
• Մեծ ներդրումներ արտասահմանում՝ հատկապես Ասիայում, Աֆրիկայում և Լատինական Ամերիկայում։

Որո՞նք են Չինաստանի տնտեսության առաջատար ճյուղերը:

Չինաստանի տնտեսությունը բազմաբնույթ է և շարունակում է զարգանալ արագ տեմպերով։ Այն ունի մի շարք առաջատար ճյուղեր, որոնք ապահովում են երկրի տնտեսական հզորությունը։

Ահա Չինաստանի տնտեսության առաջատար ճյուղերը՝

---

1. Արդյունաբերություն

Չինաստանը համարվում է աշխարհի «գործարան»։ Արդյունաբերությունը տնտեսության գլխավոր շարժիչ ուժերից է։

• Մեքենաշինություն և էլեկտրոնիկա – Սմարթֆոններ, համակարգիչներ, էլեկտրատեխնիկա (օր.՝ Huawei, Xiaomi)։
• Ավտոմեքենա արտադրություն – Շատ խոշոր արտադրող է (BYD, Geely, NIO)։
• Մետալուրգիա և շինանյութեր – Արտադրում է մեծ քանակությամբ պողպատ, ալյումին, ցեմենտ։
• Քիմիական արդյունաբերություն – Բարելավված պարարտանյութեր, պլաստմասսաներ, դեղագործական նյութեր։

---

2. Բարձր տեխնոլոգիաներ և ՏՏ ոլորտ

Չինաստանը ձգտում է դառնալ գլոբալ տեխնոլոգիական առաջնորդ։

• Արհեստական բանականություն
• Ռոբոտաշինություն
• Կիբերտեխնոլոգիաներ
• Էլեկտրոնային առևտուր (Alibaba, JD.com)
• Տեղեկատվական համակարգեր և ծրագրային ապահովում

---

3. Գյուղատնտեսություն

Չինաստանը աշխարհի խոշորագույն գյուղատնտեսական արտադրողներից է։

• Հիմնական արտադրանք՝ բրինձ, ցորեն, եգիպտացորեն, թեյ, բամբակ։
• Կենդանաբուծություն՝ խոզ, հորթ, հավ։

---

4. Տրանսպորտ և լոգիստիկա

Չինաստանը մեծ ներդրումներ է անում ենթակառուցվածքների մեջ՝

• Բարձր արագության երկաթուղիներ – աշխարհի խոշորագույն ցանցն ունի։
• Ծովային նավահանգիստներ – Շանհայը աշխարհի ամենաբեռնված նավահանգիստներից է։
• «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնություն – միացնում է Ասիան, Եվրոպան և Աֆրիկան։

---

5. Զբոսաշրջություն և ծառայություններ

• Ներքին զբոսաշրջությունը խիստ զարգացած է։
• Մեծ քաղաքներում զարգացած են ֆինանսական և բիզնես ծառայությունները (Շանհայ, Պեկին)։

• Ի՞նչ առանձնահատկություններ ունի Արևելյան Ասիա տարածաշրջանը:

Այնտեղ համարյա ամեն մի երկրում տարբեր կլիմա է, մի մասում շատ չոր կլիմա է, ցուրտ կլիմա, կա բարենպաստ կլիմա, բայց երբեմն լինում են ջրհեղեղներ: Մեծ մասմամբ կլիման մուսսոնային է, ամառային առատ տեղումներով:

• Ի՞նչ դեր ունի Արևելյան Ասիան համաշխարհային տնտեսությունում:

Այն աշխարհի առաջատարն է ածխի հանույթով, սև մետաղաձուլությամբ, մեքենայաշինության որոշ արտադրատեսակների, հացահատիկի և այլ շատ բաների մեջ:

• Որո՞նք են Արևելյան Ասիայի երկրների տնտեսության մասնագիտացված ճյուղերը:

Արևմտյան ասինա ունի բանական պայմաններ և ռեսուրսներ և՛ արդյունաբերության և՛ գյուղատնտեսության համար: Այդ տարածաշրջանի երկրների մեծ մասը շատ արագ է զարգացել արդյունաբերության մեջ այդ պատճառով այդ պետություններին անվանոըւմ են նոր արդյունաբերական երկրներ: Զարգացման կերպով այս շրջանը ամենաարագն է:

• Քարտեզի վրա նշել Արևելյան Ասիայի երկրները և այդ երկրների ափերը ողողող ջրային ավազանները:

1. Քարտեզի վրա նշել Թուրքիայի հարևան պետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները:
2. Թուրքիան սահմանակցում է հետևյալ պետություններին.
3. Հյուսիս-արևելքում՝ Վրաստան
4. Արևելքում՝ Հայաստան, Ադրբեջան (Նախիջևանի ինքնավար հանրապետություն), Իրան
5. Հարավում՝ Իրաք, Սիրիա
6. Արևմուտքում՝ Հունաստան, Բուլղարիա
7. Թուրքիայի ափերը ողողում են հետևյալ ջրային ավազանները.
8. Հյուսիսում՝ Սև ծով
9. Արևմուտքում՝ Էգեյան ծով
10. Հարավում՝ Միջերկրական ծով
11. Ներքին ջրային ավազան՝ Մարմարա ծով, որը միացնում է Սև ծովը Էգեյան ծովին Բոսֆորի և Դարդանելի նեղուցների միջոցով
12. Բնութագրեք Թուրքիայի աշխարհագրական դիրքը:
13. Աշխարհագրական դիրքի առանձնահատկություններ
14. Մայրցամաքային դիրք – Թուրքիան գտնվում է հիմնականում Ասիայում (Անատոլիա), բայց նրա փոքր մասը՝ Արևելյան Թրակիան, տեղակայված է Եվրոպայում։
15. Ծովային դիրք – Երկիրը շրջապատված է երեք ծովերով՝ Սև, Էգեյան և Միջերկրական, ինչպես նաև ներքին Մարմարա ծովով։
16. Սահմանային դիրք – Թուրքիան սահմանակցում է ութ երկրի, ինչը նպաստում է միջազգային առևտրին և քաղաքական հարաբերություններին։
17. Կապող հանգույց – Բոսֆորի և Դարդանելի նեղուցները կապում են Սև ծովը Միջերկրականի հետ, դարձնելով Թուրքիան ռազմավարական նշանակության երկիր։
18. Կլիմայական բազմազանություն – Երկիրը ներառում է միջերկրածովյան, ծովային, լեռնային և մայրցամաքային կլիմայական գոտիներ՝ պայմանավորված իր աշխարհագրական դիրքով։
19. Ռազմավարական նշանակություն
20. Թուրքիան գտնվում է Ասիա-Եվրոպա տարանցիկ ճանապարհների վրա, ինչը նրան դարձնում է տնտեսական և ռազմական կարևոր կենտրոն։
21. Իրանի, Իրաքի և Սիրիայի հետ սահմանակցությունը Թուրքիային կապում է Մերձավոր Արևելքի ռեսուրսներով հարուստ շրջանների հետ։
22. Նեղուցների վերահսկողությունը նրան կարևոր դեր է տալիս համաշխարհային առևտրի և էներգետիկ տրանսպորտի մեջ։
23. Ի՞նչ դեր ունի Թուրքիան հվ-արմ Ասիայում:
24. Թուրքիան ունի կարևոր դեր Հյուսիս-Արևելյան Ասիայում, հատկապես հաշվի առնելով իր աշխարհագրական դիրքը, ռազմական հնարավորությունները և տնտեսական ազդեցությունը։ Նրա դերը հատկապես ընդգծվում է մի քանի ոլորտներում՝ տարածաշրջանային անվտանգություն, տնտեսական կապեր, էներգետիկ ենթակառուցվածքներ, և միջազգային քաղաքականություն։
25. Որո՞նք են Թուրքիայի զարգացման նախադրյալները:

Թուրքիայի զարգացման նախադրյալները ձևավորվում են նրա աշխարհագրական դիրքի, տնտեսական ներուժի, երիտասարդ բնակչության և միջազգային հարաբերությունների վրա հիմնված քաղաքականության շնորհիվ։ Այս բոլոր գործոնները միասին ապահովում են երկրի աճն ու մրցունակությունը միջազգային ասպարեզում։

1. Քարտեզի վրա նշել Իրանի հարևան պետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները:
2. 
   Իրանն ունի հարևան երկրների ցանկ, որը ներառում է 7 պետություն. դրանք են՝
   Ադրբեջան (Հյուսիսում)
   Թուրքիա (Հյուսիս-արևմուտք)
   Եգիպտոս (Հարավ)
   Աֆղանստան (Արևելքում)
   Պակիստան (Արևելքում)
   Իրաք (Արևմուտք)
   Թուրքմենստան (Հյուսիս)
   Իրանը սահմանակցում է նաև երկու մեծ ջրային ավազանների՝
   Կասպյան ծով (Հյուսիս)
   Պարսից ծոց (Հարավ)
   Օմանի ծոց (Հարավ-արևելք)
   Այս երկրները սահմանակցում են Իրանի տարբեր մասերին, և դրանք կարևոր աշխարհագրական ու տնտեսական դեր ունեն։
3. Բնութագրեք Իրանյի աշխարհագրական դիրքը:
4. 
   Իրանի աշխարհագրական դիրքը շատ strateգիական նշանակություն ունի, քանի որ այն գտնվում է Արևելյան Միջերկրականի և Հնդկական օվկիանոսի միջև, ու միաժամանակ սահմանակից է Եվրոպային, Ասիային և Միջին Արևելքին:
   Տարածք: Իրանը գտնվում է Ասիայի հարավ-արևելյան մասում և ընդգրկում մոտ 1.65 միլիոն քառ. կմ տարածք, ինչը դարձնում է այն աշխարհի 18-րդ ամենամեծ պետությունը:
   Հյուսիս: Իրանը սահմանակցում է Կասպյան ծովին, որի վրա ունի ափային գիծ, իսկ հարևանները այստեղ են՝ Ռուսաստանի Դաշնությունը, Ադրբեջանի և Թուրքմենստանը:
   Արևմուտք: Իրանը սահմանակցում է Իրաքի հետ, նաև Թուրքիայով անցնում է դեպի Եվրոպա:
   Հարավ: Իրանը սահմանակցում է Պարսից ծոցին ու Օմանի ծոցին՝ որը կապում է Պարսից ծոցը Հնդկական օվկիանոսին:
   Արևելք: Իրանը սահմանակից է Աֆղանստանին և Պակիստանին:
   Համաձայն այս աշխարհագրական դիրքի՝ Իրանը կարևոր հարթակ է միջանկյալ առևտրային ճանապարհների համար և ունի մոտ 5 հազար կմ երկարությամբ սահման, որը կարևոր է նաև ռազմավարական տեսանկյունից:
   Իրանի դիրքը ստեղծում է հարուստ բնական ռեսուրսներ (գազ, նավթ, մետաղներ), սակայն այն նաև ունի բարդություն հարևան պետությունների և միջազգային ճնշումների առումով:
5. Ի՞նչ դեր ունի Իրանը հվ-արմ Ասիայում:
6. 
   Իրանը խաղում է կարևոր ռազմավարական, քաղաքական ու տնտեսական դեր Հարավ-Արևելյան Ասիայում մի քանի պատճառով:
   Ռազմավարական դիրք: Իրանը գտնվում է Ասիայի գլխավոր էներգետիկ ճանապարհների վրա, սահմանակցելով Պարսից ծոցին, որտեղ գտնվում են աշխարհում ամենատարածված նավթի ու բնական գազի ռեսուրսները: Իրանը նաև վերահսկում է ռազմավարական նշանակություն ունեցող դարպասային ճանապարհներ դեպի Աֆղանստան, Պակիստան և Միջին Արևելք:
   Տնտեսություն: Իրանը հարուստ է նավթի, գազի, մետաղների ու հանքանյութերի պաշարներով, ինչը նրան դարձնում է խոշոր էներգետիկ խաղացող տարածաշրջանում: Իրանի տնտեսությունը կախված է այս ռեսուրսներից, իսկ էներգետիկ ապրանքները արտահանվում են ոչ միայն հարևան երկրներ, այլև համաշխարհային շուկա:
   Վտանգներով լի հարևանություն: Իրանի հարևանությունն իր ազդեցությունն է թողնում տարածաշրջանի անվտանգության քաղաքականության վրա։ Իրանը ներգրավված է բազմաթիվ ռազմական ու քաղաքական հարցերում, ինչպես օրինակ Սիրիայում, Իրաքում, Եմենում ու Լիբանանում՝ աջակցելով իր դաշնակիցներին՝ հիմնվելով իր ազդեցության տարածման քաղաքականությանը:
   Բնապահպանական մարտահրավերներ: Իրանը կարևոր դեր ունի շրջակա միջավայրի պահպանության հարցերում՝ ներառյալ ծովային պահպանությունը, ջրի պաշարների կառավարումը և կլիմայական փոփոխությունների դեմ պայքարը:
   Պետական ինքնիշխանություն և տարածաշրջանային հարաբերություններ: Իրանը ավանդաբար փորձում է պահպանել իր անկախությունը և ձևավորել իր ազդեցությունը հարավ-արևելյան Ասիայում, որն երբեմն բախվում է միջազգային ճնշումների և հետխորհրդային պետությունների հետ ունեցած քաղաքական տարաձայնությունների հետ:
   Ընդհանուր առմամբ, Իրանը հանդիսանում է Հարավ-Արևելյան Ասիայի և ընդհանրապես Միջին Արևելքի առանցքային գործոններից մեկը, որը կայունացնում է տարածաշրջանի քաղաքական ու տնտեսական վիճակը:
7. Որո՞նք են Իրանի զարգացման նախադրյալները:

Իրանի զարգացման նախադրյալները բազմաբնույթ են և ներառում են թե բնական ռեսուրսները, թե երկրի աշխարհաքաղաքական դիրքը և մարդկային ներուժը։ Նշված նախադրյալները կարող են նպաստել Իրանի տնտեսական և հասարակական զարգացմանը՝ հետևյալ կերպ.

1. Բնական ռեսուրսներ:
   • Նավթ և բնական գազ: Իրանը աշխարհում հանդիսանում է նավթի և բնական գազի խոշորագույն պաշարներով երկրներից մեկը: Այս ռեսուրսները երկրի հիմնական տնտեսական հիմքն են և հանդիսանում են արտահանման հիմնական ապրանքները:
   • Մետաղներ և հանքանյութեր: Իրանում առկա են հսկայական պաշարներ զարդարանքային մետաղների (բարեղևներ, պղինձ, ոսկի, ալյումին) ու այլ հանքանյութերի, որոնք կարող են խթանել արդյունաբերությունը:
2. Աշխարհաքաղաքական դիրք:
   • Իրանի ռազմավարական դիրքը Ասիայի հարավ-արևելյան մասում, որտեղ այն սահմանակից է ռազմավարական նշանակություն ունեցող նավահանգիստների (Պարսից ծոց, Օմանի ծոց) ու էներգետիկ տարածքների հետ, ստեղծում է առևտրի և միջազգային տնտեսական կապերի խթանման հնարավորություն:
   • Իրանի դերը Միջին Արևելքում՝ որպես քաղաքական և ռազմական ազդեցության լծակ, թույլ է տալիս նրան ավելի լավ ինտեգրվել տարածաշրջանային և միջազգային կապերի մեջ:
3. Մարդկային ներուժ:
   • Իրանը ունի բավականին զարգացած կրթական համակարգ, որը բազում գիտնականների և ինժեներների է պատրաստում: Համայնքը մեծապես աջակցում է գիտական ու տեխնոլոգիական նորարարություններին:
   • Բարձր կրթված աշխատանքային ուժի առկայությունը նպաստում է տեխնոլոգիական և արդյունաբերական զարգացմանը:
4. Տնտեսական ու առևտրային կապեր:
   • Իրանի ներկա տնտեսական վիճակը կարող է բարելավվել արտաքին ներդրումների և առևտրի ընդլայնման միջոցով՝ հատկապես հետլարված պատժամիջոցների վերացման դեպքում:
   • Իրանի առևտրային կապերը Չինաստանի, Ռուսաստանի, Թուրքիային և այլ խոշոր խաղացողների հետ կարող են խթանել երկրի տնտեսական աճը։
5. Տնտեսական բազմազանություն:
   • Իրանը փորձում է նվազեցնել իր տնտեսության կախվածությունը նավթի և բնական գազի արտահանման եկամուտներից՝ զարգացնելով այլ ոլորտներ՝ գյուղատնտեսություն, արդյունաբերություն, ծառայություններ և զբոսաշրջություն:
6. Սոցիալական կայունություն:
   • Իրանի սոցիալական քաղաքականությունները, որոնք ուղղված են աղքատության նվազեցմանը և սոցիալական ապահովության ծրագրերի հաստատմանը, կարող են ապահովել երկարաժամկետ կայունություն և տնտեսության զարգացման ենթակառուցվածքներ:

Այս նախադրյալները, եթե ճիշտ և արդյունավետ կիրառվեն, կարող են օգնել Իրանին հասնել տնտեսական և սոցիալական առաջընթացի։ Սակայն, երկրի զարգացման համար կարևոր է նաև արտաքին քաղաքականության և ներհամազգային հարաբերությունների խթանումը, ինչը կարող է հեշտացնել միջազգային համագործակցությունը։

1. Բնութագրեք Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը:
2. Վրաստանի զարգացման հիմնական նախադրյալները կապված են նրա բնական ռեսուրսների, տնտեսական և էներգետիկ հնարավորությունների, զբոսաշրջության, տրանսպորտային ենթակառուցվածքների և քաղաքական ուղղվածության հետ։ Այս գործոնները նպաստում են երկրի առաջընթացին և միջազգային տնտեսական համակարգում նրա դերի ամրապնդմանը։
3. Վրաստանը գտնվում է Արևելյան Եվրոպայի և Արևմտյան Ասիայի սահմանագլխին՝ Հարավային Կովկասում։ Այն սահմանակից է հյուսիսից Ռուսաստանին, արևելքից Ադրբեջանին, հարավից Հայաստանին և Թուրքիային, իսկ արևմուտքում ողողվում է Սև ծովի ջրերով։
4. Վրաստանի աշխարհագրական դիրքի հիմնական առանձնահատկությունները
5. Կոորդինատներ – Վրաստանը գտնվում է մոտավորապես 41°-47° հյուսիսային լայնության և 40°-47° արևելյան երկայնության միջև։
6. Ռելիեֆ – Երկիրը մեծամասամբ լեռնային է, քանի որ գտնվում է Մեծ Կովկասի հարավային լանջերին և Փոքր Կովկասի հյուսիսային մասում։
7. Կլիմա – Վրաստանի կլիման բազմազան է. արևմուտքում՝ Սև ծովի ափին, այն խոնավ մերձարևադարձային է, մինչդեռ ներքին շրջաններում՝ կիսաչոր կամ բարեխառն։
8. Ջրային ռեսուրսներ – Երկրի կարևորագույն գետերից են Կուրն ու Ռիոնին, որոնք կարևոր դեր ունեն գյուղատնտեսության և էներգետիկայի համար։
9. Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը մեծապես նպաստել է նրա պատմական ու մշակութային զարգացմանը, դարձնելով այն Կովկասի կարևորագույն տարանցիկ ուղիներից մեկը։
10. Ի՞նչ դեր ունի Վրաստանը հվ-արմ Ասիայում:
11. Վրաստանը Հարավային Կովկասի և ընդհանրապես հարավարևմտյան Ասիայի (Հվ-Արմ Ասիայի) տարածաշրջանում կարևոր ռազմավարական, տնտեսական և մշակութային դեր է խաղում։
12. Վրաստանի դերը Հարավարևմտյան Ասիայում
13. 1. Տրանսպորտային և լոգիստիկ հանգույց
14. Վրաստանը կամրջում է Եվրոպան և Ասիան՝ դառնալով տարանցիկ ուղի դեպի Սև ծով, Միջին Ասիա և Մերձավոր Արևելք։
15. Այն կարևոր մասն է կազմում Չինաստան-Եվրոպա «Մետաքսի ճանապարհ» տնտեսական միջանցքի։
16. Նավահանգիստներ (Փոթի, Բաթում) և երկաթուղային կապեր (Բաքու-Թբիլիսի-Կարս) ապահովում են բեռնափոխադրումների հոսքը։
17. 2. Էներգետիկ կենտրոն
18. Վրաստանը կարևոր էներգետիկ միջանցք է Կասպից ծովի նավթի և գազի Եվրոպա մատակարարման համար։
19. Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղը և Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում գազատարն ունեն ռազմավարական նշանակություն։
20. 3. Քաղաքական ու աշխարհաքաղաքական նշանակություն
21. Վրաստանը Արևմուտքի և ՆԱՏՕ-ի հետ համագործակցող երկիր է՝ հակակշիռ ստեղծելով Ռուսաստանի ազդեցությանը։
22. Այն կարևոր դեր է խաղում Կովկասի կայունության և տարածաշրջանային անվտանգության ապահովման հարցում։
23. 4. Տնտեսական կապերի խաչմերուկ
24. Վրաստանն ազատ առևտրի համաձայնագրեր ունի ինչպես ԵՄ-ի, այնպես էլ Չինաստանի և ԱՊՀ-ի հետ։
25. Տուրիզմի կենտրոն – Բնության, մշակութային ժառանգության և առողջարանային վայրերի շնորհիվ Վրաստանը գրավում է միլիոնավոր զբոսաշրջիկների։
26. Եզրակացություն
27. Վրաստանը Հարավարևմտյան Ասիայում ծառայում է որպես տրանսպորտային, էներգետիկ և տնտեսական հանգույց, միաժամանակ ունենալով քաղաքական ռազմավարական կարևորություն՝ Եվրոպայի, Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Մերձավոր Արևելքի միջև։
28. Որո՞նք են Վաստանի զարգացման նախադրյալները:
29. Վրաստանի զարգացման նախադրյալները պայմանավորված են նրա աշխարհագրական դիրքով, բնական պաշարներով, տնտեսական ներուժով, քաղաքական ուղղվածությամբ և ժողովրդագրական գործոններով։
30. Վրաստանի զարգացման հիմնական նախադրյալները
31. 1. Տնտեսական և լոգիստիկ հնարավորություններ
32. Տրանսպորտային հանգույց – Վրաստանը կամրջում է Եվրոպան և Ասիան, ապահովելով տարանցիկ ուղիներ նավթի, գազի և առևտրային բեռների համար։
33. Նավահանգիստներ – Սև ծովի Բաթումի, Փոթի և Անակլիա նավահանգիստները հնարավորություն են տալիս մասնակցել միջազգային առևտրին։
34. Երկաթուղային և ճանապարհային ենթակառուցվածքներ – Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին, ինչպես նաև Վրաստանի զարգացող ավտոմոբիլային ճանապարհները խթանում են տնտեսությունը։
35. 2. Էներգետիկ ներուժ
36. Հիդրոէներգետիկա – Վրաստանը հարուստ է լեռնային գետերով, ինչը թույլ է տալիս զարգացնել հիդրոէներգետիկան և վերականգնվող էներգիան։
37. Էներգետիկ տարանցում – Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղը և Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում գազատարը մեծացնում են Վրաստանի ռազմավարական կարևորությունը Եվրոպայի համար։
38. 3. Զբոսաշրջության զարգացում
39. Վրաստանը հայտնի է իր բնական բազմազանությամբ (ծով, լեռներ, գետեր, առողջարանային գոտիներ) և մշակութային ժառանգությամբ (Հին Թբիլիսի, Մցխեթա, Սվանեթի, Ուփլիսցիխե և այլն)։
40. Գինեգործություն – Վրաստանը համարվում է գինեգործության բնօրրաններից մեկը, ինչը նպաստում է գյուղատնտեսության և զբոսաշրջության զարգացմանը։
41. 4. Գյուղատնտեսական ներուժ
42. Բարենպաստ կլիման թույլ է տալիս զարգացնել գինեգործությունը, թեյի արտադրությունը, ցիտրուսային մշակաբույսերը, բանջարաբոստանային արտադրանքը։
43. Արդիական գյուղատնտեսական տեխնոլոգիաների ներդրումը կարող է մեծացնել արտադրողականությունը։
44. 5. Քաղաքական և տնտեսական բարեփոխումներ
45. ԵՄ-ի և ՆԱՏՕ-ի հետ հարաբերություններ – Վրաստանը ձգտում է ինտեգրվել եվրոպական կառույցներին, ինչը խթանում է օտարերկրյա ներդրումները։
46. Ազատ շուկայական տնտեսություն – Բարեփոխումների շնորհիվ Վրաստանը դարձել է տարածաշրջանում ներդրումային գրավիչ երկիր։
47. Եզրակացություն
49. Գնահատեք հայ-վրացական հարաբերությունները, ի՞նչ ազդեցություն կարող են ունենալ ՀՀ-ի համար, ի՞նչ ուղղությամբ պետք է զարգանան այդ հարաբերությունները:

Հայ-վրացական հարաբերությունները պատմականորեն ունեցել են ինչպես բարիդրացիական, այնպես էլ բարդ փուլեր, սակայն ընդհանուր առմամբ հիմնված են փոխադարձ շահերի, տարածաշրջանային կայունության ապահովման և տնտեսական համագործակցության վրա։

---

Հայ-վրացական հարաբերությունների գնահատում

1. Պատմական և քաղաքական կապեր

• Հայաստանը և Վրաստանը հարևան ու պատմականորեն միմյանց հետ սերտորեն կապված երկրներ են՝ ունենալով ընդհանուր մշակութային և քաղաքակրթական շերտեր։
• Չնայած առանձին տարաձայնություններին (օրինակ՝ Ջավախքի հարցը կամ Վրաստանի քաղաքականությունը Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ), երկկողմ հարաբերությունները հիմնականում կայուն են։
• Վրաստանը Հայաստանի համար կարևոր ռազմավարական գործընկեր է, քանի որ երկուսն էլ շահագրգռված են տարածաշրջանային խաղաղության մեջ։

2. Տնտեսական համագործակցություն

• Տրանսպորտ և լոգիստիկա – Հայաստանը Վրաստանի միջոցով է կապվում արտաքին աշխարհին, քանի որ չունի ելք դեպի ծով։ Վրաստանի Փոթի և Բաթումի նավահանգիստները Հայաստանի արտաքին առևտրի կարևոր միջանցքներն են։
• Էներգետիկ համագործակցություն – Հայաստան-Վրաստան էլեկտրահաղորդման գծերը մեծացնում են էներգետիկ անվտանգության մակարդակը։
• Ազատ առևտրի համաձայնագրեր – Վրաստանն ունի ազատ առևտրի պայմանագրեր ԵՄ-ի հետ, ինչը Հայաստանի տնտեսության համար կարող է նոր հնարավորություններ բացել։

3. Անվտանգության և աշխարհաքաղաքական գործոններ

• Վրաստանը ձգտում է դեպի ՆԱՏՕ և ԵՄ, մինչդեռ Հայաստանը ՀԱՊԿ-ի և ԵԱՏՄ-ի անդամ է, ինչը որոշակի աշխարհաքաղաքական տարբերություններ է առաջացնում։
• Սակայն երկու երկրներին միավորում է այն հանգամանքը, որ երկուսն էլ տարածաշրջանում որոշակի հակակշիռ են ստեղծում՝ Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Ադրբեջանի ազդեցությունների նկատմամբ։
• Տարածաշրջանային կայունության հարցում երկկողմ համագործակցությունը կարող է կարևոր դեր ունենալ։

---

Հայ-վրացական հարաբերությունների ազդեցությունը Հայաստանի վրա

1. Տնտեսական կախվածություն – Վրաստանի տարածքով անցնող առևտրային ուղիները կենսական նշանակություն ունեն Հայաստանի տնտեսության համար, հատկապես Իրանի և Եվրոպայի հետ առևտրում։
2. Անվտանգության և քաղաքական գործոն – Հայաստանի համար կարևոր է, որ Վրաստանը պահպանի չեզոք դիրք տարածաշրջանային հակամարտությունների հարցում։
3. Զարգացող էներգետիկ կապեր – Հայաստանի էներգետիկ անվտանգությունը կարող է բարելավվել Վրաստանի հետ համատեղ ծրագրերի շնորհիվ։

---

Որո՞նք պետք է լինեն հայ-վրացական հարաբերությունների զարգացման ուղղությունները

1. Տնտեսական համագործակցության խորացում

• Հայաստանը կարող է օգտվել Վրաստանի ազատ առևտրի հնարավորություններից ԵՄ-ի հետ։
• Պետք է զարգացնել երկաթուղային և ավտոմոբիլային կապերը, ինչպես նաև ընդլայնել համագործակցությունը տրանսպորտային միջանցքների հարցում։

2. Էներգետիկ և ենթակառուցվածքային ծրագրեր

• Կարևոր է խորացնել Հայաստանի և Վրաստանի միջև էներգետիկ փոխկապակցվածությունը, որպեսզի նվազեցվի կախվածությունը այլ երկրներից։

3. Տարածաշրջանային կայունության ամրապնդում

• Պետք է ապահովել, որ Վրաստանը հավասարակշռված քաղաքականություն վարի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև՝ խուսափելով հակահայկական դիրքորոշումներից։
• Ակտիվ երկխոսություն պետք է վարվի Ջավախքում բնակվող հայ համայնքի իրավունքների պահպանման և զարգացման վերաբերյալ։

4. Մշակութային և կրթական կապերի զարգացում

• Հայ-վրացական մշակութային և կրթական փոխանակումները կարող են նպաստել երկկողմ կապերի ամրապնդմանը։
• Կարևոր է խթանել հայ համայնքի ինտեգրումը Վրաստանի հասարակությանը՝ միաժամանակ պահպանելով ազգային ինքնությունը։

---

Եզրակացություն

Հայ-վրացական հարաբերությունները Հայաստանի համար կենսական նշանակություն ունեն, հատկապես՝ տնտեսական, տրանսպորտային և էներգետիկ ոլորտներում։ Այդ կապերը պետք է զարգացնել երկուստեք շահեկան ծրագրերով, խուսափելով հակասություններից և ապահովելով տարածաշրջանային կայունություն։