Ազնվությունը նշանակում է ճշմարտությունն ասել, լինել անկեղծ ու հավատարմորեն պահել խոստումները։ Հարգանքը մարդուն, նրա կարծիքին ու տարբերություններին վերաբերվելն է արժանապատվությամբ։ Ազատությունը մարդու իրավունքն է՝ մտածել, արտահայտվել, գործել և ընտրել ինքնուրույն՝ չվնասելով ուրիշներին։ Պատասխանատվությունը սեփական արարքների հետևանքները գիտակցելն ու ընդունելն է։ Արդարությունը բոլորին հավասար ու օբյեկտիվ վերաբերվելն է՝ անկախ սեռից, տարիքից, ազգային կամ սոցիալական պատկանելությունից։ Սերըհոգատարություն, կարեկցանք ու կապվածություն է՝ թե ընտանիքում, թե ընկերության մեջ։ Համագործակցությունը մարդկանց հետ միասին աշխատելու, փոխըմբռնման ու աջակցման պատրաստակամությունն է։ Ուսումն ու զարգացումը կարևոր արժեք են, որոնք խթանում են ինքնակատարելագործումը և ավելի լավ ապագա կերտելու հնարավորությունը։

Ցանկանու՞մ ես այս շարքը շարունակել կամ ընդլայնել։

1. Տրված ծավալուն որոշիչներն ավելացրո՛ւ ընդգծված գոյականներին այնպես,

 որ լինեն նրանցից առաջ և հետո: Կետադրությանն ուշադրությո՛ւն դարձրու:

Օրինակ`Խուճապահար թռչունի նման: Մի աղջիկ մոտեցավ հավաքվածներին.
Խուճապահար թռչունի նման աղջիկը մոտեցավ հավաքվածներին:
Աղջիկը՝ խուճապահար թռչունի նման, մոտեցավ հավաքվածներին:
Հավաքվածներին մոտեցավ աղջիկը՝ խուճապահար թռչունի նման:

Վերջալույսի շողերով օծված: Լեռն առասպելական մի նահապետ էր կարծես.
Վերջալույսի շողերով օծված լեռնը առասպելական մի նահապետ էր կարծես:
Լեռնը՝ վերջալույսի շողերով օծված, առասպելական մի նահապետ էր կարծես:
Առասպելական մի նահապետ էր կարծես լեռնը՝ վերջալույսի շողերով օծված:

Կարկաչուն ու հստակ ձայնը գլուխը գցած. Զանգը բոլորին հավաքում էր եկեղեցում.
Կարկաչուն ու հստակ ձայնը գլուխը գցած զանգը բոլորին հավաքում էր եկեղեցում:
Զանգը՝ կարկաչուն ու հստակ ձայնը գլուխը գցած, բոլորին հավաքում էր եկեղեցում:
Եկեղեցում բոլորին հավաքում էր զանգը՝ կարկաչուն ու հստակ ձայնը գլուխը գցած:

Ծեր ու իմաստուն հեքիաթասաց: Ջրաղացը լռել էր արդեն: — Ծեր ու իմաստուն հեքիաթասաց ջրաղացը լռել էր արդեն:
Ջրաղացը` ծեր ու իմաստուն հեքիաթասաց, լռել էր արդեն:
Արդեն լռել էր ջրաղացը` ծեր ու իմաստուն հեքիաթասաց:

Խուճապահար թռչունի նման: Մի աղջիկ մոտեցավ հավաքվածներին:
Վերջալույսի շողերով օծված: Լեռն առասպելական մի նահապետ էր կարծես:
Կարկաչուն ու հստակ ձայնը գլուխը գցած: Զանգը բոլորին հավաքում էր եկեղեցում:

2. Ընդգծված ծավալուն որոշիչները (որոշիչ բառակապակցությունները) գրի՛ր որոշյալից հետո: Կետադրությանն ուշադրությո՛ւն դարձրու:

Օրինակ` Սրտաբուխ ու մտերիմ այդ ձայնը ուշքի բերեց նրան.
Այդ ձայնը՝ սրտաբուխ ու մտերիմ, ուշքի բերեց նրան:

Գարնան երեկոյի նման գգվող մի ժպիտ թառել էր դեմքին. Մի ժպիտ՝ գգվող գարնան երեկոյի նման, թառել էր դեմքին:

Կոշտուկներով պատած ու հողաբույր ձեռքերը հարգանք էին ներշնչում.
Ձեռքերը՝ կոշտուկներով պատած ու հողաբույր, հարգանք էին ներշնչում:

Անտառային հավերժահարսի նման մի աղջիկ հանկարծ փայտահատին մոտեցավ.
Մի աղջիկ՝ անտառային հավերժահարսի նման, հանկարծ փայտահատին մոտեցավ:

Երկարոտն ու նրբակազմ մի կին անցնում էր մեր փողոցով.
Մի կին՝ երկարոտն ու նրբակազմ, անցնում էր մեր փողոցով:

Գազանիկը մարդու ձեռքերին նմանվող երկար, բարակ ու ոսկրոտ մատներով թաթեր ուներ.
Գազանիկը թաթեր ուներ՝ մարդու ձեռքերին նմանվող երկար, բարակ ու ոսկրոտ մատներով:

Անտառաբնակ բուի նման մի կին քաշում էր գանգակի պարանր: Զանգակի պարանը քաշում էր մի կին` նման անտառաբնակ բուի:

 Սրտաբուխ ու մտերիմ այդ ձայնը ուշքի բերեց նրան:
 Գարնան երեկոյի նման գգվող մի ժպիտ թառել էր դեմքին:             

 Կոշտուկներով պատած ու հողաբույր ձեռքերը հարգանք
էին ներշնչում:
Անտառային հավերժահարսի  նման մի աղջիկ հանկարծ փայտահատին մոտեցավ:
Երկարոտն ու նրբակազմ մի կին անցնում էր մեր փողոցով:
 Գազանիկը մարդու ձեռքերին նմանվող երկար, 

բարակ ու ոսկրոտ մատներով թաթեր ուներ:

Գոյականական անդամի լրացումներ՝ որոշիչ, հատկացուցիչ, բացահայտիչ:

Գոյականական անդամի այն լրացումը, որը ցույց է  տալիս հատկանիշ (որակ, որպիսություն, չափ, քանակ) կոչվում է որոշիչ:

Որոշիչ ունեցող անդամը կոչվում է որոշյալ: Որոշիչը սովորաբար դրվում է որոշյալից առաջ և պատասխանում է ինչպիսի՞, ո՞ր, որքա՞ն, ինչի՞ց, ինչո՞վ և նման այլ հարցերի:

1. Կարդա՛ նախադասությունները և ընդգծի՛ր որոշիչ-որոշյալները:

Ա. Վարագույրի վրա ամբողջ հասակով նկարված էր մի վիթխարի մարդ:

Բ. Երևակայական թշնամին աչքերի առաջ դառնում էր շոշափելի:

2. Ո՞ր խոսքի մասերով է արտահայտվել որոշիչը.

Ա. ծով աչքեր, փայտից գդալ, ուրցի թեյ,

գոյական

Բ. տխուր եղանակ, լեռնային օդ,

ածական

Գ. այն տղան, յուրաքանչյուր մարդ,

դերանուն

Դ. երեք խնձոր, յոթ-ութ օր,

թվական

Ե. քնած դշխուհի, վազող մարդ, գրելու թուղթ,

դերբայ

Զ. վարդի նման այտեր

կապային բառեր

Է. կարմիր ծաղիկներով գլխաշոր, բարձր գագաթներով լեռներ :

բառակապակցություն

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)

 Ընդգծված ծավալուն որոշիչները (որոշիչ բառակապակցությունները) գրի՛ր որոշյալից հետո: Կետադրությանն ուշադրությո՛ւն դարձրու:

Օրինակ`

Անտառաբնակ բուի նման մի կին քաշում էր գանգակի պարանը: Զանգակի պարանը քաշում էր մի կին` նման անտառաբնակ բուի:

Սրտաբուխ ու մտերիմ այդ ձայնը ուշքի բերեց նրան:

Նրան ուշքի բերեց այդ ձայնը՝ սրտաբուխ ու մտերիմ:
Գարնան երեկոյի նման գգվող մի ժպիտ թառել էր դեմքին:

Մի ժպիտ գարնան երեկոյի նման գգվող թառել էր դեմքին:

Կոշտուկներով պատած ու հողաբույր ձեռքերը հարգանք
էին ներշնչում:

Հարգանք էին ներշնչում ձեռքերը՝կոշտուկներով պատած ու հաղաբույր:
Անտառային հավերժահարսի  նման մի աղջիկ հանկարծ փայտահատին մոտեցավ:

Հանկարծ փայտահատինմոտեցավ մի աղջիկ՝ անտառային հավերժահարսի նման:
Երկարոտն ու նրբակազմ մի կին անցնում էր մեր փողոցով:

Մեր փողոցով անցնում էր մի կին՝ երկարոտն ու նրբակազմ:
Գազանիկը մարդու ձեռքերին նմանվող երկար,բարակ ու ոսկրոտ մատներով թաթեր ուներ:

Երկար , բարակ ու ոսկրոտ մատներով թաթեր ուներ գազանիկը ՝ մարդու ձեռքերին նմանվող։

2. Տրված ծավալուն որոշիչներն ավելացրո՛ւ ընդգծված գոյականներին այնպես,

որ լինեն նրանցից առաջ և հետո: Կետադրությանն ուշադրությո՛ւն դարձրու:

Օրինակ`

Ծեր ու իմաստուն հեքիաթասաց: Ջրաղացը լռել էր արդեն: – Ծեր ու իմաստուն հեքիաթասաց ջրաղացը լռել էր արդեն:
Ջրաղացը` ծեր ու իմաստուն հեքիաթասաց, լռել էր արդեն:
Արդեն լռել էր ջրաղացը` ծեր ու իմաստուն հեքիաթասաց:

Խուճապահար թռչունի նման: Մի աղջիկ մոտեցավ հավաքվածներին:

Հավաքվածներին մոտեցավ մի աղջիկ՝ խուճապահար թռչունի նման:

Հավաքվածներին մոտեցավ խուճապահար թռչունի նման մի աղջիկ:

Վերջալույսի շողերով օծված: Լեռն առասպելական մի նահապետ էր կարծես:

Վերջալույսի շողերով օծված լեռը , առասպելական մի նահապետ էր կարծես։

Առասպելական մի նահապետ էր կարծես լեռը՝ վերջալույսի շողերով օծված։

Կարկաչուն ու հստակ ձայնը գլուխը գցած: Զանգը բոլորին հավաքում էր եկեղեցում:

Զանգը ՝ կարկաչուն ու հստակ ձայնը գլուխը գցած, բոլորին հավաքում էր եկեղեցում:

Բոլորին հավաքում էր եկեղեցում զանգը՝ կարկաչուն ու հստակ ձայնը գլուխը գցած։

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)

1. Հարցական դերանունները փոխարինի՛ր տրվածնախադասություններով:

Բազմախոստում է կենդանիների աշխարհը, ո՞ր :  Օձերի որոշ տեսակներ, ո՞ր դեպքում, ջերմությանհազարերորդական աստիճանի փոփոխությաննարձագանքում են:  Չղջիկն այնքան նուրբլսողություն ունի, որքա՞ն : Արու թիթեռնիկն իր«անտենայով» իմանում է էգի տեղը նույնիսկ այնդեպքում, ո՞ր դեպքում: Ե՞րբ, հնարավոր կլինիարտասովոր զգայուն ռադիոաստղադիտակներստեղծել: Իսկ դա հնարավորություն կտա լսելուազդանշաններ, ինչպիսի՞:
Դրանից գիտնականները սովորելու շատ բանունեն: Անգամ շատ հեռու են լինում քամու կամկրակի գոտուց: Իր ծղրտոցից երկու հազարանգամ ավելի բարձր աղմուկի մեջ էլ մոծակիբզզոցը լսում է: Նա հինգ կիլոմետր հեռու է լինում: Գիտնականները թիթեռնիկի «անտենայի» ուչղջիկի լսողական ապարատի աշխատանքիսկզբունքը հասկանան: Դրանց աղբյուրը ինչ-որտեղ տիեզերքում է:

1. Բազմախոստում է կենդանիների աշխարհը, ո՞ր կենդանիների վրա հարցեր են առաջանում:
2. Օձերի որոշ տեսակներ, ո՞ր դեպքում ջերմության հազարերորդական աստիճանի փոփոխությանն արձագանքում են:
3. Չղջիկն այնքան նուրբ լսողություն ունի, որքա՞ն հեռու է կարողանում լսել աղմուկներ:
4. Արու թիթեռնիկն իր «անտենայով» իմանում է էգի տեղը նույնիսկ այն դեպքում, ո՞ր դեպքում է նա անտեսանելի լինում:
5. Ե՞րբ հնարավոր կլինի արտասովոր զգայուն ռադիոաստղադիտակներ ստեղծել:
6. Իսկ դա հնարավորություն կտա լսելու ազդանշաններ, ինչպիսի՞ տիեզերական բնույթ ունեցող ազդանշաններ:
7. Դրանից գիտնականները սովորելու շատ բան ունեն:
8. Անգամ շատ հեռու են լինում քամու կամ կրակի գոտուց:
9. Իր ծղրտոցից երկու հազար անգամ ավելի բարձր աղմուկի մեջ էլ մոծակի բզզոցը լսում է:
10. Նա հինգ կիլոմետր հեռու է լինում:
11. Գիտնականները թիթեռնիկի «անտենայի» ու չղջիկի լսողական ապարատի աշխատանքի սկզբունքը հասկանում են:
12. Դրանց աղբյուրը ինչ-որ տեղ տիեզերքում է:

Նախադասության գլխավոր անդամներ

Նախադասությունը ունի երկու գլխավոր անդամ՝ ենթակա և ստորգյալ, որոնք իրար հավասարազոր անդամներ են: 

Ենթական դրվում է ուղղական հոլովով և պատասխանում է ո՞վ, ովքե՞ր, ի՞նչ, ինչե՞ր հարցերին: 

1. Գտի՛ր տրված նախադասությունների ենթական և նշի՛ր, թե որ խոսքի մասով է արտահայտված: 

Եվ անապատի սահուն լռությունըծանրացավ նորից: Գոյական

Այնուհետև մենք էլ չէինք լսում նրա ձայնը: Դերանուն 

Գեղեցիկը կփրկի աշխարհը: Ածական

Երեքը ներս մտան անմիջապես, իսկ երեքը՝ սպասեցին: Թվական

Աղոթելը նրա միակ մխիթարությունն էր:Դերբայ

Պտուղդ քաղող չկա: Դերբայ

Ձերբակալվածները միայն հրաշքի էին սպասում: Գոյական

Մեծ քաղաքում հաճույք էր կացարանփոխելը: 

2. Գտի՛ր նախադասության ենթական, կետադրի՛ր :  

Նրա ծանր հառաչանքները, ողբը, հեծկլտանքը  տխրեցնում էին ինձ: 

Ի՞նչ կոչվում այս ենթական: Բազմակի ենթակա

Ստորոգյալ 

Արտահայտում է հատկանիշ և այն վերագրում ենթակային ժամանակի մեջ: 

Համեմատել.

դարբին Մարգարը

Մարգարը դարբին է:

Ստորոգյալը արտահայտվում է դիմավոր բայաձևով: Լինում է երկու տեսակ՝ պարզ և բաղադրյալ:

Միայն խոնարհված բայով կազմված ստորոգյալը կոչվում է պարզ ստորոգյալ: 

3.Գտի՛ր նախադասությունների ստորոգյալները:

Նա ներկայացնում էր իր պատրաստած ուտեստը : 

Լինում է, չի լինում մի հրաշք երկիր:

իր երազանքների գրկում: 

Բաղադրյալ ստորոգյալ ՝ որևէ խոսքի մասով և դիմավոր բայով կազմված ստորոգյալը: 

Ստորոգելին արտահայտվում է գոյականով, ածականով, դերանունով, թվականով, դերբայով և դիմավոր բայի՝ հանգույցի հետ կազմում է բաղադրյալ ստորոգյալ: Որպես  հանգույց հանդես է գալիս եմ բայը: (Երբեմն որպես հանգույց կարող են հանդես գալ նաև լինել, դառնալ, թվալ բայերը): 

4. Դուրս գրի՛ր պարզ և բաղադրյալ  ստորոգյալները:

Եթե նա հիվանդ լինի, ոչ մեկին իր մոտ չի թողնի:

Հիվանդ լինի — բաղադրյալ ստորոգյալ , չի թողնի- պարզ ստորոգյալ 

Լուսնի շողերի տակ ձյան ծածկոցը ինձգորգ թվաց:

Բաղադրյալ ստորոգյալ 

Խաղաղված ծովակը ծփում է։

Պարզ ստորոգյալ

Իմ պապը շատ ծեր էր:

Բաղադրյալ ստորոգյալ 

5. Համաձայնեցնել տրված նախադասությունների ենթական և ստորոգյալը: 

Ճանապարհին նա միայն գլխի շարժումով եմ պատասխանում:

Եմ — է

Ծովինարն ու Անդրանիկը կանգնել է հին բարձունքին:

Է — են 

Աղմուկն ու աղաղակը գնալով շատացան:

Շատացան — շատացավ

Հանկարծ լաց ու կոծ լսվեցին:

Լսվեցին — լսվեց

Ընդունվում է պատվերներ:

Է — են

Ուղիղ շարադասություն՝ Տարիներ անցան:

Շրջուն շարադասություն՝ Անցան տարիներ: 

Ըստ կազմության նախադասությունները լինում են պարզ և բարդ: 

Մեկ ստորոգյալ ունեցող նախադասությունը կոչվում է պարզ նախադասություն:

Մեկից ավելի պարզ նախադասություններից կազմված նախադասությունը կոչվում է բարդ նախադասություն: 

1. Գտե՛ք պարզ և բարդ նախադասությունները: 

Լեռներում ծնված ջրերը խեղդվում են օդում:  պարզ

Երկնքում պտտվում են գորշ ամպեր, ու ձորով փախչում է գետը:բարդ

Երբ նա կռացավ ու ճակատս համբուրեց, ես նրա բարի աչքերում արցունքներ տեսա: բարդ

Ողջ գիշեր նրանք տարուբերվել էին անպարփակ ծովում: պարզ

Պարզ նախադասությունները լինում են երկու տեսակ՝ համառոտ և ընդարձակ: Միայն ենթակայից և ստորոգյալից կամ միայն ստորոգյալից կազմված նախադասությունը պարզ համառոտ է: 

Ենթակա , ստորոգյալ և լրացումներ ունեցող նախադասությունները կոչվում են պարզ ընդարձակ:

Ենթակային և ստորոգյալին լրացնող անդամները կոչվում են երկրորդական անդամներ (լրացումներ):

2. Գրի՛ր պարզ համառոտ նախադասություններ:

Շունը կաղում էր:

Հայրը վերադարձավ:

2. Պարզ համառոտ նախադասությունները դարձրո՛ւ պարզ ընդարձակ: 

Երկար սպասված գարունը ուշ եկավ :

Մենք չենք լռում երբ բորբոքվում ենք: 

Տարիներ անցան այդ դեպքից: 

4. Բարդ նախադասությունները դարձրո՛ւ երկուական պարզ նախադասություններ:

Հարավային Աֆրիկայում կա մի բույս, որը հիմնականում թիթեռներով է սնվում:

Հարավային Աֆրիկայում կա մի բույս: Այն հիմնականում թիթեռներով է սնվում:
Անգլիայում մեծ համարում ունի խոլորձ (օրխիդեա) ծաղիկը, որն ունի չորս հազար տես

Անգլիայում մեծ համարում ունի խոլորձ (օրխիդեա) ծաղիկը: Այն ունի չորս հազար տեսակ:
Առավել արժեքավոր է այն տեսակը, որի հոտը շարունակ փոխվում է: Առավել արժեքավոր է այդ տեսակը: Դրա հոտը շարունակ թոխվում է:
Մոնղոլիայի երկարակյացների մեջ, որոնց միջին տարիքը գերազանցում է հարյուրը, չկա ոչ մի տղամարդ:

Մոնղոլիայի երկարակյացների մեջ չկա ոչ մի տղամարդ: Նրանց միջին տարիքը գերեզանցում է հարյուրը:
Արդեն գիտական պատասխան կա այն հարցին, թե ո՞ր տարիքից են երեխաները սկսում հեքիաթ սիրել:

Արդեն գիտական պատասխան կա այն հարցին: Թե ո՞ր տարիքից են երեխաները սկսում հեքիաթ սիրել:

5. Բարդ նախադասությունները դարձրո՛ւ երկուական պարզ նախադասություններ:

Շվեյցարացի գիտնականները էլեկտրոնային սարքավորումներով ստուգելով Լոզանի սիմֆոնիկ նվագախմբի հարյուրավոր երաժիշտների լսողությունը, պարզել են, որ զգալիորեն ավելի լավ վիճակում է չծխողների լսողությունը:

Շվեյցարացի գիտնականները էլեկտրոնային սարքավորումներով ստուգել են Լոզանի սիմֆոնիկ նվագախմբի հարյուրավոր երաժիշտների լսողությունը: Նրանք պարզել են, որ զգալիորեն ավելի լավ վիճակում է չծխողների լսողությունը:

Ֆլորիդայի նահանգի գիտահետազոտական աշխատարանի գիտնականներին երկար տարիների գիտափորձերից հետո հաջողվեց արտազատել մի քիմիական միացություն, որն օդում արձակում է սատկած միջատը:Այդ միացությունը չափազանց ագրեսիվ է դարձնում բոլոր մեղուներին և իշամեղուներին, եթե նրանք մոտակայքում ինչ- որ տեղ են գտնվում:

Ֆլորիդայի նահանգի գիտահետազոտական աշխատարանի գիտնականներին երկար տարիների գիտափորձերից հետո հաջողվեց արտազատել մի քիմիական միացություն: Որն օդում արձակում է սատկած միջատը:Այդ միացությունը չափազանց ագրեսիվ է դարձնում բոլոր մեղուներին և իշամեղուներին: Նրանց մոտակայքում ինչ- որ տեղ գտնվելուց:

Կալիֆոռնիայի նահանգում անցկացված հետազոտությունների արդյունքները ցույց են տալիս, որ Լոս Անջելեսի և Սան Դիեգոյի միջև գտնվող ատոմային էլեկտրակայանի ջրային հովացման համակարգի պատճառով ծովային կենդանիների շատ տեսակներ ոչնչանում են:

Կալիֆոռնիայի նահանգում անցկացված հետազոտությունների արդյունքները ցույց են տալիս, որ Լոս Անջելեսի և Սան Դիեգոյի միջև գտնվող ատոմային էլեկտրակայանի ջրային հովացման համակարգի պատճառով ծովային կենդանիների շատ տեսակներ ոչնչանում են:

Կալիֆոռնիայի նահանգում անցկացված հետազոտությունների արդյունքները ցույց են տալիս: Լոս Անջելեսի և Սան Դիեգոյի միջև գտնվող ատոմային էլեկտրակայանի ջրային հովացման համակարգի պատճառով ծովային կենդանիների շատ տեսակներ ոչնչանում են:

6. Տեքստը փոխադրի՛ր պարզ նախադասություններով:

Հագար ինը հարյուր ութսունյոթ թվականի հունվարի մեկից Ֆինլանդիայում կենդանիների պաշտպանության վերաբերյալ նոր օրենք է ընդունվել, ըստ որի երկրի կրկեսներում փղերի ելույթներն արգելված են, քանի որ արևադարձային երկրների այդ հյուրերը վատ են հաղթահարում Սուոմիի ցուրտ կլիման: Փղերը միակ «մերժվածները» չեն. այդ ցուցակում հիշատակվում են նաև ռնգեղջյուրները, զեբրերը, ջայլամները, կոկորդիլոսները և կապիկները: Ֆինլանդիան աշխարհում առաջին երկիրն է, որը նման հակակրկեսային օրենք է ընդունել:

Հագար ինը հարյուր ութսունյոթ թվականի հունվարի մեկից Ֆինլանդիայում կենդանիների պաշտպանության վերաբերյալ նոր օրենք է ընդունվել։Երկրի կրկեսներում փղերի ելույթներն արգելված են։Արևադարձային երկրների այդ հյուրերը վատ են հաղթահարում Սուոմիի ցուրտ կլիման:Փղերը միակ «մերժվածները» չեն։Այդ ցուցակում հիշատակվում են նաև ռնգեղջյուրները, զեբրերը, ջայլամները, կոկորդիլոսները և կապիկները: Ֆինլանդիան աշխարհում առաջին երկիրն է նման հակակրկեսային օրենք ընդունել:

Նախադասության տեսակներն ըստ հաղորդակցման նպատակի 

1. Պատմողական- նպատակը տեղեկատվություն հաղորդելն է: 
2. Հարցական
3. Հրամայական
4. Բացականչական

Տրված են նախադասություններ, նշի՛ր տեսակները.

• Ավա՜ղ, ոչինչ փոխել չենք կարող:Բացականչական
• Ո՞վ այսուհետ պետք է հարգի մեզ:Հարցական
• Զարթնի՛ր և ողբա՛ այն, ինչ էլ չենք կարող ետ բերել:Հրամայական 
• Երկու օրից գնա,. կհասնեմ քաղաք, հետո կխոսենք: Պատմողական

Պատմողական նախադասություն

1. Հաստատական
2. Ժխտական

Նշի՛ր պատմողական նախադասությունների տեսակները: 

• Ինձ հեռվից չի կանչում, չի ժպտում, խաղաղ է հիմա ամեն ինչ:ժխտական
• Ութ նշանավոր բանաստեղծներ էին ապրում արքունիքում: հատսատական

Հարցական նախադասություն 

• Բուն հարցում ( Ի՞նչ է այդ գետակի անունը):
• Հարցում-հաստատում  (Դու իմ ասածները կանես, չէ՞):
• Հարցում-ժխտում (Ո՞վ կթողնի նրան այդ գործը կատարել)
• Ճարտասանական կամ անպատասխան հարցում (Ի՞նչ եմ անում այս կողմերում, ի՞նչ եմ կորցրել, չեմ գտնում):

Կետադրի՛ր նախադասությունները: 

Դու ինձնից ի՞նչ ես պահանջում- հարցրեց Սահակը: 

Սահակը Արմենին հարցրեց, թե իրենց ինչ է պահանջում: 

-Ո՞վ է ինձ սպասում:

-Ինչպե՞ս չսիրեմ, երկիր իմ կիզված: 

Հրամայական նախադասություն

Արտահայտում է հրաման, հորդոր, խնդրանք, հանձնարարական:

Արգելական հրամայական՝  մի: 

Կետադրի՛ր նախադասությունները: 

-Լիլիթ ների՛ր ինձ:

-Մի՛ հիշիր,  ինձ այդպես մի՛ գթա:

-Լռե՛լ և սպասե՛լ նոր հրահանգների: 

-Խաղա՛ղ անցիր մի՛ սպասիր :

Բացականչական նախադասություն

Այս նախադասությունների բուն նպատակը լսողի մեջ հույզ, զգացմունք առաջացնելն է: 

Կետադրի՛ր

-Ա՜խ մայրի՛կ ջան, մեծ է թախիծս:

-Ավա՜ղ, ոչինչ չի փոխվել: 

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)

Սկզբից տասը-տասներկու նախադասություն ավելացրո՛ւ, որ ամբողջական տեքստ դառնա:

Վերադարձս բոլորի համար անսպսաելի էր: Բայց նրանք մի պահ քարացան ու հանգիստ շարունակեցին պարել:

Հարակատար դերբայով կազմված ժամանակային ձևեր 

Հարակատար դերբայ + օժանդակ բայ : Հատուկ են միայն սահմանափակ թվով բայերի: 

Հարակատար ներկան ցույց է տալիս առարկայի դրությունը և վիճակը ներկայում՝

Քնած են, կարծես անսահման խաղաղություն է:

Հարակատար անցյալը ցույց է տալիս առարկայի դրությունը, վիճակը անցյալում ՝ խոսելու պահից առաջ: 

Կանգնած էր սեղանի մոտ և ինչ-որ բան էր մտորում: 

1. Փակագծերում եղած բայերը գործածիր հարակատար անցյալի համապատասխան թվով ու դեմքով: 

Դղյակի ուրիշ շատ սենյակների նման քարաշեն էր և այս առանձնարանը՝ միայն այն զանազանությամբ , որ սա կերտված էրգույնզգույն ընտիր քարերից: Պատերից յուրաքանչյուրը բաժանված էր չորս կամարամասի, որոնք հաստատված էինգոտեզարդ պատվանդանների վրա: Պատերի հարթ ու ողորկ մասերը շինված էին սպիտակ, սյուներն ու կամարները ՝ դեղնագույն քարից: 

Նախադասություն — կարևոր բնութագրիչներ.

• միտքը կամ բովանդակությունը, 
• ստորոգյալը / ստորոգումը
• հնչերանգը:

Գտնել նախադասության ստորոգյալը: 

Առաջին աքլորականչի հետ արթնանում էրպապս: 

Նախադասության անդամ կարող են դառնալ նյութական իմաստ արտահայտող խոսքի մասերը, թվել՝ դերանուն, բայ, մակբայ, ածական, գոյական, թվական:

 

Տրվածները համեմատել և գրել տարբերությունը՝ աշնան անձրև, Աշնանն անձրևում է:

Առաջինը բառակապակցություն է, իսկ երկրորդը նախադասություն։

Տրված են բառակապակացություններ, բնութագրի՛ր ըստ գերադաս անդամի խոսքիմասային պատականելության.

ա. աղի արցունք, համով կերակուր, փայտից գդալ-գոյական են։ 

բ. հերոսի պես հաղթական, գործից անկախ, մաթեմատիկայից ուժեղ-ածականներ են։ 

գ. մարտի ութ, առնվազն տասը-թվական են։ 

դ. մեզնից ով, երեխաներից յուրաքանչյուրը- դերանուն են։ 

ե. խղճին ծանրացած, տանը պահվող-դերբայներ են։ 

զ. սպասվածից շուտ , ժամեր շարունակ- մակբայ են։ 

 

Կայուն բառակապակացություններ են դարձվածքներն ու շրջասույթները.

բացատրել.

Սկյուտարի սոխակ-Պետրոս Դուրյան

ուղտի ականջում քնել-աշխարհից անտեղյակ

սիզիփոսյան աշխատանք- անօգուտ աշխատանք

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)

 Դուրս բեր բայերը, որոշիր տեսակը, դեմքը, թիվը, եղանակը, սեռը:

Սկսել էր փչել թարմ, գրեթե ցուրտ քամին: 

Սկսել էր=Դիմավոր, երրորդ, եզակի, սահմանական, վաղակատար անցյալ, ներգործական ։

Փչել=անդեմ, անորոշ

Արևը հաճախ ծածկվում էր վազող ամպերի մութ կտորներով:

Ծածկվում էր=դիմավոր, երրորդ դեմք, եզակի, սահմանական, կրավորական։

Վազող=անդեմ, ենթակայական 

Առջևս՝ ցածում, փռված էր գյուղը՝ իր կարմիր կղմինդրե տանիքներով, սիրուն ծառաստանների մեջ թաքնված:

Փռված էր=դիմավոր, երրորդ դեմք, եզակի, կրավորական։

Թաքնված=անդեմ, հարակատար դերբայ

Հորիզոնում հնձված արտերի հեռանկարը ծածկվել էր մոտակա թաց հողերից ելնող գոլորշիների քողաձև վարագույրով:

Հնձված=անդեմ, հարակատար դերբայ

Ծածկվել էր=դիմավոր, երրորդ դեմք, եզակի, սահմանական, անցյալ, կրավորական

Ելնող=անդեմ, ենթակայական 

 

2.      Վերհիշել ածականը, նախորդ առաջադրանքի տեքստից դուրս գրել ածականները, գրել տեսակը և աստիճանը:

Թարմ

Ցուրտ

Մութ

Կարմիր 

Սիրուն 

Թաց 

Քողաձև

3.      Դուրս գրի՛ր անորոշ դերբայները, որոշի՛ր դրանց հոլովը և պաշտոնը:

Նստել-ենթակա, ուղղական անկարելի էր, պետք էր միայն կանգնել-ստորոգյալ, ուղղական : Ասաց, որ մեռնելու-տարական, ցանկություն չունի, կարիք չկա անհանգստանալու-տարական:  Նրանց դուրս գնալուց-բացառական հետո սենյակն ազատվեց:

Պատուհանի մութ ապակիները սկսեցին որոշակի  երևալ-, խրճիթը սկսեց քիչ-քիչ լուսավորվել:

Հավերը շարժվեցին թառի վրա, բարձրացան ոտների վրա, թափահարեցին թևերը:

 

4.      Հոլովի՛ր հեռանալ և հեռացնել անորոշ դերբայները:

1. Փակագծերում եղած բայերը գործածիր հարակատար անցյալի համապատասխան թվով ու դեմքով:

Դղյակը ուրիշ շատ սենյակների նման քարաշեն էր և այս առանձնարանը՝ միայն այն զանազանությամբ , որ սա կերտված էր (կերտվել ) գույնզգույն ընտիր քարերից: Պատերից յուրաքանչյուրը բաժանված էր (բաժանվել) չորս կամարամասի, որոնք հաստատված էին (հաստատվել) գոտեզարդ պատվանդանների վրա: Պատերի հարթ ու ողորկ մասերը շինված էին (շինվել) սպիտակ, սյուներն ու կամարները ՝ դեղնագույն քարից:

Նախադասություն – կարևոր բնութագրիչներ.

• միտքը կամ բովանդակությունը,
• ստորոգյալը / ստորոգումը
• հնչերանգը:

Գտնել նախադասության ստորոգյալը:

Առաջին աքլորականչի հետ արթնանում էր պապս:

Նախադասության անդամ կարող են դառնալ նյութական իմաստ արտահայտող խոսքի մասերը, թվել՝գոյական, ածական, բայ, մակբայ, թվական, դերանուն:

Տրվածները համեմատել և գրել տարբերությունը՝ աշնան անձրև-բառակապակցություն, Աշնանն անձրևում է-նախադասություն:

Տրված են բառակապակացություններ, բնութագրի՛ր ըստ գերադաս անդամի խոսքիմասային պատականելության.

ա. աղի արցունք, համով կերակուր, փայտից գդալ-գոյական

բ. հերոսի պես հաղթական, գործից անկախ, մաթեմատիկայից ուժեղ-ածական

գ. մարտի ութ, առնվազն տասը- թվական

դ. մեզնից ով, երեխաներից յուրաքանչյուրը- դերանուն

ե. խղճին ծանրացած, տանը պահվող-դերբայ

զ. սպասվածից շուտ , ժամեր շարունակ- մակբայ

Կայուն բառակապակացություններ են դարձվածքներն ու շրջասույթները.

բացատրել.

Սկյուտարի սոխակ-Պետրոս Դուրյան

ուղտի ականջում քնել-աշխարհից անտեղյակ լինել

սիզիփոսյան աշխատանք- անօգուտ աշխատանք

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)

Դուրս բեր բայերը, որոշիր տեսակը, դեմքը, թիվը, եղանակը, սեռը:

Սկսել էր(դիմավոր, երրորդ, եզակի, սահմանական, վաղակատար անցյալ, ներգործական)  փչել(անդեմ-անորոշ դերբայ) թարմ(որակական, դրական աստիճան), գրեթե ցուրտ(որակական, դրական աստիճան) քամին: Արևը հաճախ ծածկվում էր(դիմավոր, երրորդ, եզակի, սհամանական, անկատար անցյալ, կրավորական) վազող(անդեմ-ենթակայական դերբայ) ամպերի մութ(որակական, դրական) կտորներով: Առջևս՝ ցածում, փռված էր(դիմավոր, երրորդ, եզակի, հարակատար անցյալ, կրավորական, ) գյուղը՝ իր կարմիր(որակական, դրական) կղմինդրե(հարաբերական) տանիքներով, սիրուն(որակական, դրական) ծառաստանների մեջ թաքնված(անդեմ-հարակատար դերբայ): Հորիզոնում հնձված(անդեմ-հարակատար) արտերի հեռանկարը ծածկվել էր(դիմավոր, երրորդ, եզակի, սահմանական, վաղակատար անցյալ, կրավորական) մոտակա թաց(որակական, դրական) հողերից ելնող(անդեմ-ենթակայական) գոլորշիների քողաձև(հարաբերական) վարագույրով:

2. Վերհիշել ածականը, նախորդ առաջադրանքի տեքստից դուրս գրել ածականները, գրել տեսակը և աստիճանը:
3. Դուրս գրի՛ր անորոշ դերբայները, որոշի՛ր դրանց հոլովը և պաշտոնը:

Նստել-ենթակա, ուղղական անկարելի էր, պետք էր միայն կանգնել-ստորոգյալ, ուղղական : Ասաց, որ մեռնելու-տարական, ցանկություն չունի, կարիք չկա անհանգստանալու-տարական:  Նրանց դուրս գնալուց-բացառական հետո սենյակն ազատվեց:

Պատուհանի մութ ապակիները սկսեցին որոշակի  երևալ-, խրճիթը սկսեց քիչ-քիչ լուսավորվել:

Հավերը շարժվեցին թառի վրա, բարձրացան ոտների վրա, թափահարեցին թևերը:

4. Հոլովի՛ր հեռանալ և հեռացնել անորոշ դերբայները:

Ուղղական-հեռանալ, հեռացնել

Սեռական-հեռանալու, հեռացնելու

Տրական-հեռանալու(ն), հեռացնելու(ն)

Հայցական-հեռանալ(ը), հեռացնել(ը)

Բացառական-հեռանալուց, հեռացնելուց

Գործիական-հեռանալով, հեռացնելով

4. Կազմի՛ր տրված բայերի ենթակայական դերբայը՝ գնահատել, թպրտալ, թախծել,

խաղալ, անհանգստանալ, թռչել:

Բառերից երեքը գործածիր նախադասության մեջ:

6. Դուրսգրի՛ր ենթակայական դերբայները և որոշի՛ր, թե դրանք որպես նախադասության ինչ անդամ են գործածված:

Իր արհեստին ծուռ նայողը կուշտ չի ուտի:

Տուն ավերողին տուն չի մնա:

Ուրիշի տունը քանդողը իր հացը ցամաք կուտի:

Հեռվից լսվող դափի ձայնը դուրս կգա:

Գիշերն ամբողջ հիվանդ, խելագար,
Ես երազեցի արևի մասին։
Շուրջս ո՛չ մի ձայն ու շշուկ չկար ―
Գունատ էր շուրջս՝ գիշեր ու լուսին։

Ես երազեցի արևի ոսկին,
Տենչացի նրա հրաշքը խնդուն՝
Ուզեցի սիրել շշուկն իմաստուն՝
Արևանման, արնավառ խոսքի, ―

Բայց շուրջս այնպես գունատ էր, տկար ―
Խոսքեր չկային, ու արև չկար․․․

1. Անծանոթ բառերը բացատրի՛ր։

2. Մեկնաբանի՛ր արևանման խոսք և արնավառ խոսք բառակապակցությունները։

արևանման խոսք ասելով նա նկատի ունի պայծառ խոսքը, առնավառ նշանակում է արյունավառ այսինքն արյան գույնի, կարմիր ներկված: Այս բառը շատ է օգտագործվել Եղիշե չարենցի ստեղծագործություններում:

3. Ցույց տուր բանաստեղծության մեջ եղած հակադրությունը։

Բանաստեղծության մեջ համեմատվուն էին գիշերվա տկարությունը և առավոտվա ուժը: Օրինակ՝արևի ոսկին-գիշեր ու լուսին, գունատ-խնդուն և այլն:

4. Վերնագրի՛ր բանաստեղծությունը։

Կարծում եմ բանաստեղծությանը կհամապատասխաներ ,,Գունատ գիշեր,, անվանումը:

Քամին

Քամին,
Աշնան քամին
Թռցնում է դեղին նժույգները իրա:

Ինչ-որ մի տեղ հիմա
Հավաքել է ի մի
Ու փչում է աշնան հոգեվարքի ժամին
Իր ահռելի հոգին մի վիթխարի բերան:

Քամին,
Աշնան քամին
Հռնդում է հիմա.
Փոշու հսկա դեզեր փախցընում են իրար
Սարսափահար դարձած նախիրների նման:

Քամին,
Աշնան քամին…
Քաղաքը գորշ ու մութ:
Ամեն անցորդ դեղին զառանցանք է հիմի՛,
Որ իրիկվա մեգին երազվել է քամուն:

Փողոցները երկար,
Ու ձանձրալի, աշնան անձր—ների նման,
Փողոցները, որ կան,
Փողոցների ներկան,
Փողոցները` դաժան, անհրապույր, չարկամ, –
Որքան, որքան, որքան ահավոր են հիմա:

Քամին,
Աշնան քամին
Մոլորվել է այստեղ.
Մահվան սարսուռ առած վիրավոր է նա մի:
Ու կարող է հիմա ամեն արգելք քանդել
Քամին,
Աշնան քամին…

Հռնդում է,
Փնչում,
Ահեղացունց ցնցում ցուցանակները չոր.
Զրնգում են ահից պատուհաններն հնչուն,
Ու թռչում է քամին, – երկաթաթ— թռչուն, –
Զարհուրելի, զազիր փողոցների միջով…

Խելապտույտ, անմարդ փողոցներում կորած,
Զարհուրելի ոխով ու զայրույթով իրա,
Որպես ոսոխ տեսած մի վիթխարի հովազ,
Հայացքներում‘ փոշի — արնամուժ ավազ, –
Քամին, աշնան քամին հարձակվում է ահա
Անօգնական կքած բուլվարների վրա:

Օ, բուլվարի հիվանդ ծառերը որբ ու խենթ,
Ցնցոտիներ հագած պառավների նման, –
Ծվատում են նրանք դեղին մազերն իրենց,
Գլուխները ցնցում ու մորմոքում հիմա:

Ծառերը ծեր, հիվանդ,
Ծառերը ծուռ ու չոր,
Մուրացկանի նման ծառերը խեղճ ու մերկ.
Քամին ծեծում է ծեր գլուխները նրանց
Ու ճչում է մահվան չարագուշակ ճչով, –
Երբեք,
Երբեք,
Երբեք…

Օ, գթացեք հիմա.
Այդ ծառերին` խաչված բուլվարներին ամա,
Օ, փրկեցե՛ք նրանց հարվածներից քամու,
Որ բերում է նրանց մահվան մորմոք ու մահ:

Օ, գթացե՛ք հիմա.
Լսեք, լսեք, լսեք. –
Այս ահռելի, դաժան հոգեվարքի ժամին`
Պիտի դառնա, որ ձեր հոգինե՛րը խուժե –
Քամին,
Աշնան քամին…

1. Դո՛ւրս գրիր այն հատվածները, որոնք բնութագրում են աշնան քամին։

Իր ահռելի հոգին մի վիթխարի բերան:
Քամին,
Աշնան քամին
Մոլորվել է այստեղ.
Մահվան սարսուռ առած վիրավոր է նա մի:
Ու կարող է հիմա ամեն արգելք քանդել
Քամին,
Աշնան քամին…

Քամին ծեծում է ծեր գլուխները նրանց
Ու ճչում է մահվան չարագուշակ ճչով, –
Երբեք,
Երբեք,
Երբեք…

2. Դո՛ւրս գրիր այն հատվածները, որոնք նկարագրում են աշնան քամին։

Թռցնում է դեղին նժույգները իրա,
Ու փչում է աշնան հոգեվարքի ժամին,
Սարսափահար դարձած նախիրների նման,
Քաղաքը գորշ ու մութ։

3. Բացատրի՛ր անհասկանալի բառերը։

4. Ցույց տուր հեղինակի վերաբերմունքը

ա/ քամու նկատմամբ

Նա նկարագրում է այն որպես մահվան ճչացող, խառնաշփոթ ստեղծող ուժ,

բ/քաղաքի նկատամամբ,

Քաղաքը ներկայացված է որպես մռայլ ու մութ

գ/ ծառերի նկատմամբ,

Հեղինակը խղճով էր նրանց նկարագրում, նկարագրում էր որպես ցնցոտիներով պառավների:

դ/ մարդկանց նկատմամբ։

Այստեղ մարդիկ հիմնական դեր չէին տանում, բայց այս դրվագներում ներկայացվում էր, որ այդ ժամանակ անցորդները դեղին զառանցանք էին թվում: