Ի՞նչն է մարդուն ուժեղ դարձնում Մտավոր ուժ. Մարդու կարողությունը լուծել խնդիրներ, մտածել արագ և ճշգրիտ, նաև հարմարվել նոր պայմաններին: Այս ուժը կարող է զարգանալ փորձի, կրթության, ուտելիքի և հոգեկան բալանսի միջոցով:

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)

1. Նախադասությունները դարձրո՛ւ ներգործական:

Սիրտը գերվեց աղջկա մի ժպիտից:
Այս ծառի տակ ինչ-որ մեկի կողմից գանձ է թաղվել:
Քարը մաշվել, հարթվել էր անձրևից ու քամուց:
Արտերը խանձվել էին բարկ արևից:
Քարտը լրացվում է միայն չափահաս քաղաքացիների կողմից: Նա ազատազրկման էդատապարտվել ու տուգանվել իտալական դատարանի կողմից:
Ութ տարի տղամարդ համարվեց ընկերների կողմից:
Դյութվել էր ալիքների ու քամու երգով:
Աղջիկը շրջապատված էր հետաքրքրասերների մեծ խմբով: 
Ընկերս համերգի է հրավիրված:

1. Աղջիկը գերեց սիրտը մի ժպիտով:

2. Ինչ-որ մեկը գանձ թաղեց այս ծառի տակ:

3. Անձրևն ու քամին մաշեցին ու հարթեցին քարը:

4. Բարկ արևը խանձել էր արտերը:

5. Միայն չափահաս քաղաքացիները լրացնում են քարտը:

6. Իտալական դատարանը դատապարտեց և տուգանեց նրան:

7. Ութ տարի ընկերները տղամարդ էին համարում նրան:

8. Ալիքների ու քամու երգը դյութել էր նրան:

9. Հետաքրքրասերների մեծ խումբը շրջապատել էր աղջկան:

10. Ընկերս հրավիրել է համերգի:

2. Դո՛ւրս գրիր այն բայերը, որոնք կարող են կրավորական դաոնալ, և դարձրո՛ւ:

Օրինակ`

փնտրել — փնտրվել:

Վազել, երգել, ցրել, կոտրել, դնել, թռչել, թրջել, գալ, գնալ, հեռանալ, հեռացնել, հնարել, ներել, լուսանալ, մթնել, մթնեցնել, բարձրանալ, թխել, մրմռալ, մաքրել, դողալ, վախենալ, սրբել, կարել, հավաքել, սարսռալ, հաչել, սիրել, մլավել, ծիծաղել, խոսել, հուզել, վիճել:

• Վազել → չի կարող կրավորական դառնալ

• Երգել → չի կարող կրավորական դառնալ

• Ցրել → ցրվել

• Կոտրել → կոտրվել

• Դնել → դրվել

• Թռչել → չի կարող կրավորական դառնալ

• Թրջել → թրջվել

• Գալ → չի կարող կրավորական դառնալ

• Գնալ → չի կարող կրավորական դառնալ

• Հեռանալ → չի կարող կրավորական դառնալ

• Հեռացնել → հեռացվել

• Հնարել → հնարվել

• Ներել → ներվել

• Լուսանալ → չի կարող կրավորական դառնալ

• Մթնել → չի կարող կրավորական դառնալ

• Մթնեցնել → մթնեցվել

• Բարձրանալ → չի կարող կրավորական դառնալ

• Թխել → թխվել

• Մրմռալ → չի կարող կրավորական դառնալ

• Մաքրել → մաքրվել

• Դողալ → չի կարող կրավորական դառնալ

• Վախենալ → չի կարող կրավորական դառնալ

• Սրբել → սրբվել

• Կարել → կարվել

• Հավաքել → հավաքվել

• Սարսռալ → չի կարող կրավորական դառնալ

• Հաչել → չի կարող կրավորական դառնալ

• Սիրել → սիրվել

• Մլավել → չի կարող կրավորական դառնալ

• Ծիծաղել → չի կարող կրավորական դառնալ

• Խոսել → չի կարող կրավորական դառնալ

• Հուզել → հուզվել

• Վիճել → չի կարող կրավորական դառնալ

3. Տրված նախադասությունները դարձրո՛ւ ներգործական և պատասխանի՛ր հարցերին:

Ձվի մեջ զարգացող կենդանի էակը բավական հուսալի զրահով է պաշտպանված:
Ձուն թխսի մարմնի ծանրությունից չի կոտրվում:
Ձվի կճեպը հեշտությամբ է կոտրվում ճուտիկի դեղին կտուցով: Գիտնականների կողմից փնտրվում են համարձակ գաղափարն
իրագործելու հնարները:
Մշակովի բույսերի սերմերը մոլախոտի սերմերից մաքրվում ենմագնիսով:
Ինչպե՞ս է փոխվում տրված նախադասության ենթական (ընդգծված է):
Տրված նախադասության ո՞ր անդամն է դառնում ներգործականնախադասության ենթակա:

1. Կրավորական նախադասություն.Ձվի մեջ զարգացող կենդանի էակը բավական հուսալի զրահով է պաշտպանված:

Ներգործական նախադասություն.Հուսալի զրահով պաշտպանել է ձվի մեջ զարգացող կենդանի էակը:

2. Կրավորական նախադասություն.Ձուն թխսի մարմնի ծանրությունից չի կոտրվում:

Ներգործական նախադասություն.Թխսի մարմնի ծանրությունը չի կոտրում ձուն:

3. Կրավորական նախադասություն.Ձվի կճեպը հեշտությամբ է կոտրվում ճուտիկի դեղին կտուցով:

Ներգործական նախադասություն.Ճուտիկի դեղին կտուցը հեշտությամբ կոտրում է ձվի կճեպը:

4. Կրավորական նախադասություն.Գիտնականների կողմից փնտրվում են համարձակ գաղափարը իրագործելու հնարները:

Ներգործական նախադասություն.Գիտնականները փնտրում են համարձակ գաղափարը իրագործելու հնարները:

5. Կրավորական նախադասություն.Մշակովի բույսերի սերմերը մոլախոտի սերմերից մաքրվում են մագնիսով:

Ներգործական նախադասություն.Մագնիսը մաքրում է մշակովի բույսերի սերմերը մոլախոտի սերմերից:

Հարցերի պատասխաններ.

1. Ինչպե՞ս է փոխվում ենթական.Կրավորական նախադասության ենթական դառնում է ներգործական նախադասության ուղիղ առարկա:

2. Ո՞ր անդամն է դառնում ենթակա.Ներգործական նախադասության մեջ ենթակա դառնում է կրավորական նախադասության գործառույթ իրականացնող անդամը:

Աշխատանք դասարանում

1. Ա և Բ նախադասությունների տարբերությունները գտի´ր: Մնացած նախադասություններն ինքդ փոխի՛ր (կրավորակա´ն դարձրու):

Ա. Ծուխը մրոտել էր առաստաղն ու պատերը:

Ներգործական 

Բ. Առաստաղն ու պատերը մրոտվել էին ծխից:

Կրավորական 

մրոտել — մրոտվել 

ծուխը — ծխից 

Ա. Պատահաբար այդ կողմերով անցնող մի գյուղացի փրկել էր նրան:

Ներգործական 

Բ. Նա փրկվել էր պատահաբար այդ կողմերով անցնող մի գյուղացու կողմից:

Կրավորական 

Ա. Սպիները ծածկել էին նրա ամբողջ մարմինը:

Ներգործական 

Բ. Նրա ամբողջ մարմինը սպիներով էր ծածկվել:

Կրավորական 

Անցած տարիները կնճռոտել էին կնոջ դեմքը:

Կնոջ դեմքը կնճռոտվել էր անցած տարիներից :

Դահլիճը լավ կահավորել էին:

Լավ կահավորվել էր դահլիճը: 

Մեր ժողովուրդը մշակութային շատ արժեքներ է ստեղծել:

Մշակութային շատ արժեքներ են ստեղծվել մեր ժողովրդի կողմից:

2. Տրված բայերը դարձրու կրավորական: Ինչի՞օգնությամբ դարձրիր:

Օրինակ`

գտնել — գտնվել, նետել — նետվել:

Գրել — գրվել

գրավել, 

ծեծել — ծեծվել

 թրջել — թրջվել

թխել — թխվել

տաշել — տաշվել

վրդովել, 

կապել — կապվել

սպանել — սպանվել

 նկարել — նկարվել

կեղտոտել — կեղտոտվել: 

3.Տրված նախադասությունները դարձրո՛ւ կրավորական:

Քամին երկնքով մեկ հալածում էր ամպերին: — 
Ամպերը երկնքով մեկ հալածվում էին քամուց:
Այս նկարը պատին պապս է ամրացրել:
Այս գիրքը նաև ընկերս է կարդացել:
Առավոտյան ցողը թրջել էր ոտքերը:
Տերը շանը կապել էր ծառից:
Տարբեր մարդիկ տարբեր ձեով էին պատմում առավոտվա դեպքը:
Սարքերը թեթև ցնցում գրանցեցին:
Ինստիտուտի աշխատակիցները մարդկանց զգուշացրին սպասվող փոթորկի մասին:
Անտառում այդ երեխային որսորդներն էին գտել:
Տղային միշտ նույն երազն էր կախարդում:
Վարպետի խնամքոտ ձեռքը տաշում ու իրար կողքի էր դնում քարերը:
Շինարարությունն ավարտին հասցրին:

1. Քամին երկնքով մեկ հալածում էր ամպերին:

Ամպերը երկնքով մեկ հալածվում էին քամուց:

2. Այս նկարը պատին պապս է ամրացրել:

Այս նկարը պատին ամրացվել է պապիս կողմից:

3. Այս գիրքը նաև ընկերս է կարդացել:

Այս գիրքը նաև կարդացվել է իմ ընկերոջ կողմից:

4. Առավոտյան ցողը թրջել էր ոտքերը:

Ոտքերը թրջվել էին առավոտյան ցողից:

5. Տերը շանը կապել էր ծառից:

Շունը կապվել էր ծառից տիրոջ կողմից:

6. Տարբեր մարդիկ տարբեր ձևով էին պատմում առավոտվա դեպքը:

Առավոտվա դեպքը տարբեր ձևով պատմվում էր տարբեր մարդկանց կողմից:

7. Սարքերը թեթև ցնցում գրանցեցին:

Թեթև ցնցումը գրանցվեց սարքերի կողմից:

8. Ինստիտուտի աշխատակիցները մարդկանց զգուշացրին սպասվող փոթորկի մասին:

Մարդիկ զգուշացվեցին ինստիտուտի աշխատակիցների կողմից սպասվող փոթորկի մասին:

9. Անտառում այդ երեխային որսորդներն էին գտել:

Այդ երեխան գտնվել էր անտառում որսորդների կողմից:

10. Տղային միշտ նույն երազն էր կախարդում:

Տղան միշտ կախարդվում էր նույն երազի կողմից:

11. Վարպետի խնամքոտ ձեռքը տաշում ու իրար կողքի էր դնում քարերը:

Քարերը տաշվում ու իրար կողքի դրվում էին վարպետի խնամքոտ ձեռքով:

12. Շինարարությունն ավարտին հասցրին:

Շինարարությունն ավարտին հասցվեց:

4. Տրված նախադասությունները դարձրո՛ւ կրավորական ևպատասխանի՛ր հարցերին:

Մի ձեռնարկատեր հասարակությանը զվարճացնելու համար կառուցելէր գնդաձև սենյակ հիշեցնող զվարճալի և ուսանելի կարուսել:

Ինչո՞ւ սովորական իրերի իրար ձգելը մենք չեն նկատում: 
Քամին սկզբում քշեց թեթև, թույլ ամրացրած տանիքները:
 Նուրբ շղարշը տաքացնում է դեմքը:
Մրջյունները ծածկել էին սեղանը:
Ձնհալի մի բաժակ մաքուր ու սառը ջուրը փրկեց հիվանդին: Ինչպե՞ս է փոխվում տրված նախադասության ենթական:
Տրված նախադասության ո՞ր անդամն է դառնում կրավորականնախադասության ենթակա:

1. Մի ձեռնարկատեր հասարակությանը զվարճացնելու համար կառուցել էր գնդաձև սենյակ հիշեցնող զվարճալի և ուսանելի կարուսել:

Զվարճալի և ուսանելի կարուսելն, որը հիշեցնում էր գնդաձև սենյակ, կառուցվել էր ձեռնարկատիրոջ կողմից՝ հասարակությանը զվարճացնելու համար:

2. Ինչո՞ւ սովորական իրերի իրար ձգելը մենք չենք նկատում:

Ինչո՞ւ սովորական իրերը իրար ձգվելիս չեն նկատվում մեր կողմից:

3. Քամին սկզբում քշեց թեթև, թույլ ամրացրած տանիքները:

Թեթև, թույլ ամրացրած տանիքները սկզբում քշվեցին քամու կողմից:

4. Նուրբ շղարշը տաքացնում է դեմքը:

Դեմքը տաքացվում է նուրբ շղարշով:

5. Մրջյունները ծածկել էին սեղանը:

Սեղանը ծածկվել էր մրջյունների կողմից:

6. Ձնհալի մի բաժակ մաքուր ու սառը ջուրը փրկեց հիվանդին:

Հիվանդը փրկվեց ձնհալի մի բաժակ մաքուր ու սառը ջրով:

Ինչպե՞ս է փոխվում տրված նախադասության ենթական:

Տրված նախադասության գործողության կրողը (հիվանդը) դառնում է կրավորականի ենթակա:

Տրված նախադասության ո՞ր անդամն է դառնում կրավորական նախադասության ենթակա:

Գործողության կրողը (հիվանդը) դառնում է կրավորական նախադասության ենթակա:

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)

1. Փակագծերում տրված բայերը գրի՛ր պահանջված ձևով:

 Պարզվում է, որ մարդու առողջական վիճակը նախ և առաջ (կախվել) է մարդկայինհարաբերություններից: Նախանձը, օրինակ, ոչ միայն որդի նման (կրծել) մարդու հոգինև (տակնուվրա անել) էությունը, այլև (առաջացնել) ստամոքսի խոց ու արյան ճնշմանհիվանդություններ: Ահա թե ինչու են ասում. «Եթե (չցանկանալ) տառապել, մի՛նախանձիր»: Զրպարտությունը, վիրավորանքը, շողոքորթությունը, անտաշվերաբերմունքն ու հայհոյանքը նիկոտինի ու ալկոհոլի նման (թունավորել) նաև մարդուօրգանիզմը:

Պարզվում է, որ մարդու առողջական վիճակը նախ և առաջ կախված է մարդկային հարաբերություններից: Նախանձը, օրինակ, ոչ միայն որդի նման կրծելու մարդու հոգին և տակնուվրա անելու էությունը, այլև առաջացնելու ստամոքսի խոց ու արյան ճնշման հիվանդություններ: Ահա թե ինչու են ասում. «Եթե չես ցանկանում տառապել, մի՛նախանձիր»: Զրպարտությունը, վիրավորանքը, շողոքորթությունը, անտաշվերաբերմունքն ու հայհոյանքը նիկոտինի ու ալկոհոլի նման (թունավորելու է նաև մարդու օրգանիզմը:

Երկրում առաջին ծխողներր եգիպտական փարավոններն (լինել): Մ.թ. ա. երկրորդհազարամյակին վերաբերող մի թանգարանում հնագետները ծխելու հարմարանքներ(գտնել): Սենյակները ներկելիս պատուհաններն ու դռները փակ պիտի լինեն, որովհետև միջանցիկ քամին ու խոնավ օդը չեն թողնում, որ ներկը հավասարապես(չորանալ):

Երկրում առաջին ծխողները եգիպտական փարավոններն էին: Մ.թ. ա. երկրորդ հազարամյակին վերաբերող մի թանգարանում հնագետները ծխելու հարմարանքներ են ցտել: Սենյակները ներկելիս պատուհաններն ու դռները փակ պիտի լինեն, որովհետև միջանցիկ քամին ու խոնավ օդը չեն թողնում, որ ներկը հավասարապես չորանար:

2.Սխալ գործածված ժամանակաձևերը գտի՛ր և ուղղի՛ր:

Դժվար է ասել, թև մեր ժամանակներում քանի՛ օր կպահանջվերաշխարհի բոլոր երկրներով անցնելու համար: Եթե ուղևորությունըկատարվի նավով ու գնացքով, մոտ երեսուն օր պետք կլիներ: 

Թերևս մի ուրիշ բան չկա, որ մարդկային կյանքի մեջ այնքան, շատփոփոխություն մտցներ, որքան տրանսպորտը: Ժյուլ Վեռնի «Ութսուն օրաշխարհի շուրջը» վեպի լույս տեսնելուց շատ չէր անցել, երբ ամերիկացիմի լրագրող որոշում է իրականացնել Ֆիլեաս Ֆոգի ֆանտաստիկմտահղացումը: Արդեն ստեղծել են տրանսպորտային թանկարժեք, բայցփոխարենը կատարյալ միջոցներ, որոնք ճանապարհների կարիք չենգգա:

Մի մարդ ընկերոջը մի սնդուկ արծաթ պահ տվեց ու գնացճամփորդության: Երբ վերադարձավ, գնաց, իր ապրանքը վերցրեց, տուն բերեց: Բացեց ու ի՜նչ տեսավ… Սնդուկի մեջ միայն երկաթիկտորտանք էր: Ի՞նչ անի, ինչպե՞ս  անի, որ իր փողերը ետ բերի: Մտածեց, մտածեց ու հնարը գտավ:
Երբ հերթական զոհերին են տանում հրեշի մոտ, նրանց միանում էթագավորի տղան, որ հաղթեր ջրի ճամփան փակողին ու մարդկանցազատեր ահավոր տառապանքներից:
Ի՞նչ կանես, եթե հայտնվեր ու ամեն ինչ բացատրեր:
Ի՞նչ կտաս, որ քեզ մի իսկական շուն նվիրեի:
Ինչե՜ր կանեի, թե նորից սկսելու հնարավորություն ունենամ: 
Ի՜նչ ասես չէի տա, որ ուզածիս հասնեմ:

Ուղղված տարբերակը.

Դժվար է ասել, թե մեր ժամանակներում քանի՛ օր կպահանջվի աշխարհի բոլոր երկրներով անցնելու համար: Եթե ուղևորությունը կատարվեր նավով ու գնացքով, մոտ երեսուն օր պետք կլիներ:

Թերևս մի ուրիշ բան չկա, որ մարդկային կյանքի մեջ այնքան շատ փոփոխություն մտցներ, որքան տրանսպորտը: Ժյուլ Վեռնի «Ութսուն օր աշխարհի շուրջը» վեպի լույս տեսնելուց շատ չէր անցել, երբ ամերիկացի մի լրագրող որոշում է իրականացնել Ֆիլեաս Ֆոգի ֆանտաստիկ մտահղացումը: Արդեն ստեղծվել են տրանսպորտային թանկարժեք, բայց փոխարենը կատարյալ միջոցներ, որոնք ճանապարհների կարիք չեն զգա:

Մի մարդ ընկերոջը մի սնդուկ արծաթ պահ տվեց ու գնաց ճամփորդության: Երբ վերադարձավ, գնաց, իր ապրանքը վերցրեց, տուն բերեց: Բացեց ու ի՜նչ տեսավ… Սնդուկի մեջ միայն երկաթի կտորտանք էր: Ի՞նչ անի, ինչպե՞ս անի, որ իր փողերը ետ բերի: Մտածեց, մտածեց ու հնարը գտավ:

Երբ հերթական զոհերին են տանում հրեշի մոտ, նրանց միանում է թագավորի տղան, որ հաղթի ջրի ճամփան փակողին ու մարդկանց ազատի ահավոր տառապանքներից:

Ի՞նչ կանես, եթե հայտնվեր ու ամեն ինչ բացատրեր:

Ի՞նչ կտաս, որ քեզ մի իսկական շուն նվիրեի:

Ինչե՜ր կանեի, թե նորից սկսելու հնարավորություն ունենայի:

Ի՜նչ ասես չէի տա, որ ուզածիս հասնեի:

Աշխատանք դասարանում

1. Տրված նախադասությունները ձևի և իմաստի ի՞նչ տարբերություններ ունեն:

Ֆրանսիացի գիտնականները պարզել են, որ երկրագնդի բնակչությունը խոսում է երկու հազար յոթ հարյուր իննսունվեց լեզվով (չհաշված յոթ-ութ հազար բարբառը):

Ներկա 

Ֆրանսիացի գիտնականները պարզեցին, որ երկրագնդի բնակչությունը խոսում էր երկու հազար յոթ հարյուր իննսունվեց լեզվով (չհաշված յոթ-ութ հազար բարբառը):

Անցյալ կատարյալ 

Ֆրանսիացի գիտնականները կպարզեն, որ երկրագնդի բնակչությունը խոսում է երկու հազար յոթ հարյուր իննսունվեց լեզվով (չհաշված յոթ-ութ հազար բարբառը):

ենթադրական 

Ֆրանսիացի գիտնականները պարզել են, որ երկրագնդի բնակչությունը խոսելու է երկու հազար յոթ հարյուր իննսունվեց լեզվով (չհաշված յոթ-ութ հազար բարբառը):

վաղակատար ներկա 

2. Փակագծերի բայերը պահանջված ձևով գրի՛ր, հետո տեքստերը համեմատի՛ր:

Ա. Խոտերն ու ծաղիկներն ինչպե՞ս (արտահայտել) զգացմունքները, եթե շարժվելկարողանան: Եթե բուսաբանները փորձ անեն ու իմանան այդ հարցի պատասխանը, օգտակար բույսերի համար ավելի լավ պայմաններ (ստեղծել) և, հավանաբար, (կարողանալ) ավելի արդյունավետ պայքարել մոլախոտերի դեմ:

Խոտերն ու ծաղիկներն կարտահայտեն զգացմունքները, եթե շարժվել կարողանան: Եթե բուսաբանները փորձ անեն ու իմանան այդ հարցի պատասխանը, օգտակար բույսերի համար ավելի լավ պայմաններ կստեղծվեն և, հավանաբար, կկարողանան ավելի արդյունավետ պայքարել մոլախոտերի դեմ:

Բ. Խոտերն ու ծաղիկներն ինչպե՞ս (արտահայտել) զգացմունքները, եթեշարժվել կարողանային: Եթե բուսաբանները փորձ անեին ու իմանայինայդ հարցի պատասխանը, օգտակար բույսերի համար ավելի լավպայմաններ (ստեղծել) և, հավանաբար, (կարողանալ) ավելիարդյունավետ պայքարել մոլախոտերի դեմ: 

Խոտերն ու ծաղիկներն կարտահայտեին զգացմունքները, եթե շարժվել կարողանային: Եթե բուսաբանները փորձ անեին ու իմանայինայդ հարցի պատասխանը, օգտակար բույսերի համար ավելի լավպայմաններ կստեղծեին  և, հավանաբար, կկարողանաին ավելի արդյունավետ պայքարել մոլախոտերի դեմ: 

3. Տրված բայերր խոնարհի´ր ըղձական եղանակով (ապառնու ևանցյալի բոլոր ձևերը կազմի´ր): 

Ապրել, անցնել, խաղալ, հեռանալ: 

Ապրել

• Ապառնի: ապրեի, ապրեիր, ապրեր, ապրեինք, ապրեիք, ապրեին

• Անցյալ: ապրած լինեի, ապրած լինեիր, ապրած լիներ, ապրած լինեինք, ապրած լինեիք, ապրած լինեին

Անցնել

• Ապառնի: անցնեի, անցնեիր, անցներ, անցնեինք, անցնեիք, անցնեին

• Անցյալ: անցած լինեի, անցած լինեիր, անցած լիներ, անցած լինեինք, անցած լինեիք, անցած լինեին

Խաղալ

• Ապառնի: խաղայի, խաղայիր, խաղար, խաղայինք, խաղայիք, խաղային

• Անցյալ: խաղացած լինեի, խաղացած լինեիր, խաղացած լիներ, խաղացած լինեինք, խաղացած լինեիք, խաղացած լինեին

Հեռանալ

• Ապառնի: հեռանայի, հեռանայիր, հեռանար, հեռանայինք, հեռանայիք, հեռանային

• Անցյալ: հեռացած լինեի, հեռացած լինեիր, հեռացած լիներ, հեռացած լինեինք, հեռացած լինեիք, հեռացած լինեին

4. Տրված բայերը խոնարհի՛ր հրամայական եղանակով (կազմի՛ր եզակի և հոգնակիբոլոր ձևերը): 

Օրինակ`

մտնել — մտի՛ր, մտե՛ք, մի՛ մտիր, մի՛ մտեք,

գնալ — գնա՛, գնացե՛ք, մի՛ գնա, մի՛ գնացեք (մի՛ գնաք):

Ա. Վերջացնել, մանրացնել, հիանալ, կամենալ, թռչել, անցնել:

1. Վերջացնել 

• Վերջացրո՛ւ, վերջացրե՛ք, մի՛ վերջացրու, մի՛ վերջացրեք

2. Մանրացնել

• Մանրացրո՛ւ, մանրացրե՛ք, մի՛ մանրացրու, մի՛ մանրացրեք

3. Հիանալ

• Հիանա՛, հիանացե՛ք, մի՛ հիանա, մի՛ հիանացեք

4. Կամենալ

• Կամենա՛, կամեցե՛ք, մի՛ կամենա, մի՛ կամեցեք

5. Թռչել

• Թռի՛ր, թռե՛ք, մի՛ թռիր, մի՛ թռեք

6. Անցնել

• Անցի՛ր, անցե՛ք, մի՛ անցիր, մի՛ անցեք

Բ. Վազել, կարդալ, հասնել, կպչել, վախենալ, միանալ, հիացնել:

1. Վազել

• Վազի՛ր, վազե՛ք, մի՛ վազիր, մի՛ վազեք

2. Կարդալ

• Կարդա՛, կարդացե՛ք, մի՛ կարդա, մի՛ կարդացեք

3. Հասնել

• Հասի՛ր, հասե՛ք, մի՛ հասիր, մի՛ հասեք

4. Կպչել

• Կպի՛ր, կպե՛ք, մի՛ կպիր, մի՛ կպեք

5. Վախենալ

• Վախենա՛, վախեցե՛ք, մի՛ վախենա, մի՛ վախեցեք

6. Միանալ

• Միացի՛ր, միացե՛ք, մի՛ միացիր, մի՛ միացեք

7. Հիացնել

• Հիացի՛ր, հիացե՛ք, մի՛ հիացիր, մի՛ հիացեք

Ի՞նչ է նշանակում լինել հարուստ Հարստությունը ներառում է նաև առողջապահության, կրթության և մշակույթի հասանելիություն։ Սոցիոլոգիայում մարդը համարվում է հարուստ, եթե նա էական արժեքների է տիրապետում հասարակության այլ անդամների նկատմամբ։ Տնտեսության մեջ հարստությունը սահմանվում է որպես ժամանակի ընթացքում ակտիվների և պասիվների միջև տարբերություն։ Կրոնական և փիլիսոփայական իմաստով նշանակում է ոգու և բարոյական հատկությունների հարստություն։ Հարստության հակառակն աղքատությունն է։ Անգլերենում հարստությունը, նյութական և ֆինանսական արժեքների տիրապետման իմաստով թարգմանվում է բարեկեցություն հարստությունը հասարակության մյուս անդամների նկատմամբ ծայրահեղ գերազանցության իմաստով, որպես հենց հարստություն: Երկրները, որոնք հարստության մեջ զգալիորեն գերազանցում են այլ երկրներին, սովորաբար կոչվում են զարգացած։

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)

1.Սահմանական եղանակի տրված ժամանակաձևերը համեմատի՛ր և պատասխանի՛ր հարցերին:

Անկատար ներկա — գրում եմ, կարդում եմ:
Անկատար անցյալ — գրում էի, կարդում էի:
Ապակատար ներկա — գրելու եմ, կարդալու եմ:
Ապակատար անցյալ — գրելու էի, կարդալու էի:
Վաղակատար ներկա — գրել եմ, կարդացել եմ:
Վաղակատար անցյալ — գրել էի, կարդացել էի:
Անցյալ կատարյալ — գրեցի, կարդացի:

Ո՞ր ժամանակաձևերն են նույն դերբայներից կազմվում:

Նույն դերբայներից են կազմվում հետևյալ զույգերը.

• Անկատար ներկա՝ գրում եմ, կարդում եմ

• Անկատար անցյալ՝ գրում էի, կարդում էի

• Ապակատար ներկա՝ գրելու եմ, կարդալու եմ

• Ապակատար անցյալ՝ գրելու էի, կարդալու էի

Այս չորս ձևերը կազմվում են բայի գրել, կարդալ հիմքերից՝ տարբեր օժանդակ բայերի միջոցով:

Ինչպե՞ս են առաջացել առաջին վեց ժամանակաձևերի անունները (ուշադրությո՛ւն դարձրու եմ օժանդակ բայի ժամանակին):

Անկատար ներկա՝ Օժանդակ բայը ներկա ժամանակում է (եմ, ես, է…):

• Անկատար անցյալ՝ Օժանդակ բայը անցյալ ժամանակում է (էի, էիր, էր…):

• Ապակատար ներկա՝ Օժանդակ բայը ներկա ժամանակում է (եմ, ես, է…), բայց բային ավելացվում է ապագայի նիշ (-ու):

• Ապակատար անցյալ՝ Օժանդակ բայը անցյալ ժամանակում է (էի, էիր, էր…), բային ավելացվում է ապագայի նիշ (-ու):

• Վաղակատար ներկա՝ Օժանդակ բայը ներկա ժամանակում է (եմ, ես, է…), բայի գրել, կարդալ անցյալ հիմքը միացված է:

• Վաղակատար անցյալ՝ Օժանդակ բայը անցյալ ժամանակում է (էի, էիր, էր…), բայի գրել, կարդալ անցյալ հիմքը միացված է:

Փորձի՛ր բացատրել, թե ինչո՞ւ այստեղ գործածված եմ (ես, է, ենք, եք, են) բայը կոչվում օժանդակ:

Բայը օժանդակ է, որովհետև այն միայն աջակցում է բային, ցույց է տալիս դրա ժամանակը, դեմքը և թիվը: Օժանդակ բայը չունի հիմնական գործողություն, այլ միայն ձևաբանական ֆունկցիա:

Անցյալ կատարյալ ժամանակաձևն ինչո՞վ է տարբերվում մյուսներից:

Անցյալ կատարյալ ժամանակաձևը (գրեցի, կարդացի) չի պարունակում օժանդակ բայ, գործողությունը ներկայացնում է որպես միանգամայն ավարտված՝ առանց լրացուցիչ ձևաբանական շերտերի:

2.Տրված բայերը խոնարհի՛ր անցյալ կատարյալ ժամանակաձևով (կազմի՛ր բոլոր ձևերը` I, II, III դեմքերով, եզակի և հոգնակի թվերով): Ընդգծի՛ր վերջավորությունները:

Թափել, կապել, խաղացնել:

Բայ՝ թափել

• I դեմք

• Եզակի՝ թափեցի

• Հոգնակի՝ թափեցինք

• II դեմք

• Եզակի՝ թափեցիր

• Հոգնակի՝ թափեցիք

• III դեմք

• Եզակի՝ թափեց

• Հոգնակի՝ թափեցին

Բայ՝ կապել

• I դեմք

• Եզակի՝ կապեցի

• Հոգնակի՝ կապեցինք

• II դեմք

• Եզակի՝ կապեցիր

• Հոգնակի՝ կապեցիք

• III դեմք

• Եզակի՝ կապեց

• Հոգնակի՝ կապեցին

Բայ՝ խաղացնել

• I դեմք

• Եզակի՝ խաղացրեցի

• Հոգնակի՝ խաղացրեցինք

• II դեմք

• Եզակի՝ խաղացրեցիր

• Հոգնակի՝ խաղացրեցինք

• III դեմք

• Եզակի՝ խաղացրեց

• Հոգնակի՝ խաղացրեցին

Ընդգծված վերջավորությունները.

• Թափել՝ -եցի, -եցինք, -եցիր, -եցիք, -եց, -եցին

• Կապել՝ -եցի, -եցինք, -եցիր, -եցիք, -եց, -եցին

• Խաղացնել՝ -րեցի, -րեցինք, -րեցիր, -րեցիք, -րեց, -րեցին

Աշխատանք դասարանում 

1. Ընդգծված դերբայական դարձվածները վերածի՛ր երկրորդականնախադասությունների: Ո՞ր դերբայից ինչպիսի՞ դիմավոր ձևեր ենստացվում:

Շտապ եզրակացություն անելիս կարելի է սխալվել: 

Կարելի է սխալվել, երբ շտապ եզրակացություն ես անում։ 

անելիս — անում ես : 

Բնության հավասարակշռությունը խախտելիս պետք է մտածել հետևանքի մասին:

Երբ բնության հավասարակշռության խաղտում ես պետք է հետևանքի մասին։

խաղտելու – խախտելիս

Երկրի ձգողության ազդեցության տակ գտնվող բեռը կախենք թելից:

Այն բեռը, որը գտնվում է Երկրի ձգողության ազդեցության տակկախենք թելից: 

Բնության մեջ հավասարակշռության խախտումը վնաս է հասցնումիրենց սխալները երբեմն շատ ուշ գիտակցող մարդկանց:

Բնության մեջ հավասարակշռության խախտումը վնաս է հասցնում այն մարկանց, ովքեր իրենց սխալները երբեմն շատ ուշ են գիտակցում: 

Կենդանաբանները հավաքեցին որսի ժամանակ խփված աղվեսները:

Կենդանաբանները հավաքեցին այն աղվեսներին որոնք խփվել էին որսի ժամանակ: 

Դեպի մորուտը ուղղություն վերցրած հետախույզը կտրուկ թեքվեց դեպիլանջը:

Հետախույզը որը ուղղություն էր վերցրել կտրուկ թեքվեց դեպի լանջը:

2.Փակագծերի բայերը պահանջված ձևով գրի՛ր  Ա և Բ տեքստերում բայերիժամանակները համեմատի՛ր:

Ա. Գերմանիայի դպրոցներում կատարված ուսումնասիրություններից պարզվեց, որքաղաքի երեխաները գյուղական կյանքի մասին ոչ մի պատկերացում (չունենալ): Օրինակ, նրանցից շատերը (կարծել), որ կաթը ֆաբրիկայում (պատրաստվել):

Գերմանիայի դպրոցներում կատարված ուսումնասիրություններից պարզվեց, որ քաղաքի երեխաները գյուղական կյանքի մասին ոչ մի պատկերացում չունեն: Օրինակ, նրանցից շատերը կարծում էին, որ կաթը ֆաբրիկայում էր պատրաստվում:

Կրթության նախարարությունը դրությունը շտկելու նպատակով պահանջել է, որ բոլորքաղաքների կենդանաբանական այգիներում կովեր (ցուցադրվել) և օրվա մեջ երեքանգամ (կազմակերպվել) նրանց կիթը:

Կրթության նախարարությունը դրությունը շտկելու նպատակով պահանջել է, որ բոլորքաղաքների կենդանաբանական այգիներում կովեր ցուցադրվեն և օրվա մեջ երեքանգամ կազմակերպվեն նրանց կիթը:

Բ. Գերմանիայի դպրոցներում կատարված ուսումնասիրություններից պարզվել էր, որքաղաքի երեխաները գյուղական կյանքի մասին ոչ մի պատկերացում (չունենալ): Օրինակ, նրանցից շատերը (կարծել), որ կաթը ֆաբրիկայում (պատրաստվել):

Գերմանիայի դպրոցներում կատարված ուսումնասիրություններից պարզվել էր, որքաղաքի երեխաները գյուղական կյանքի մասին ոչ մի պատկերացում չունենեն:  Օրինակ, նրանցից շատերը կարծում էին, որ կաթը ֆաբրիկայում է պատրաստվում:

Կրթության նախարարությունը դրությունը շտկելու նպատակով պահանջել էր, որ բոլորքաղաքների կենդանաբանական այգիներում կովեր (ցուցադրվել) և օրվա մեջ երեքանգամ (կազմակերպվել) նրանց կիթը:

Կրթության նախարարությունը դրությունը շտկելու նպատակով պահանջել էր, որ բոլոր քաղաքների կենդանաբանական այգիներում կովեր ցուցադրել և օրվա մեջ երեքանգամ կազմակերպել նրանց կիթը:

3.Տրված տեքստի դիմավոր բայերը փոխի՛ր այնպես, որ ինչ էր (էին) արել հարցինպատասխանեն: Տրված և ստացված տեքստերը համեմատի՛ր. ո՞ր տեքստի բայաձևերըկանվանես վաղակատար անցյալ:

Երբ սուսերամարտի աշխարհի առաջնության հաղթողին հարցրին, թե ո՛վ է եղել նրաառաջին մարզիչը, նա պատասխանեց` Ալեքսանդր Դյուման: Ասաց, որ երբ դպրոցումառաջին անգամ «Երեք հրացանակիրները» կարդաց, հաստատ որոշեց սուսերամարտպարապել:

Փոփոխված տեքստ.

Երբ սուսերամարտի աշխարհի առաջնության հաղթողին հարցրին, թե ո՛վ էր եղել նրա առաջին մարզիչը, նա պատասխանեց` Ալեքսանդր Դյուման: Ասաց, որ երբ դպրոցում առաջին անգամ «Երեք հրացանակիրները» կարդացել էր, հաստատ որոշել էր սուսերամարտ պարապել:

Համեմատություն.

1. Տրված տեքստում բայաձևերը հիմնականում ներկայով և անցյալով են, օրինակ՝ “է եղել,” “կարդաց,” “որոշեց”:

2. Փոփոխված տեքստում բայաձևերը փոխարինվել են վաղակատար անցյալով՝ “էր եղել,” “կարդացել էր,” “որոշել էր”:

Վաղակատար անցյալ բայաձևերըփոխված տեքստում են, որովհետև դրանք ցույց են տալիս այն գործողությունները, որոնք կատարվել են ինչ-որ ժամանակ անցյալում, այլ գործողություններից առաջ:

Օրինակ. “կարդացել էր” և “որոշել էր” ցույց են տալիս, որ դրանք կատարվել են իրար հաջորդող անցյալ գործողություններից ավելի վաղ:

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)

1. Տրված բայերի անցյալ ժամանակը կազմելու միջոցով պարզի՛ր, թեընդգծվածները ո՛ր բառերի մեջ են արմատի մասեր և որտեղ` բայկազմող ածանցներ (կարող են փոփոխվել կամ դուրս գալ):

կպչել- կպել է, հաչել — հաչել է  (կպչել բառի մեջ չ-ն ածանց է): 
Հանել, վանել, բարձրանալ, մանկանալ, հենել, վախենալ) մեռնել, բռնել, թռչել, խաչել, հառաչել:

• հանել — «հան» (արմատ) + «ել» (բայկազմող ածանց)

• վանել — «վան» (արմատ) + «ել» (բայկազմող ածանց)

• բարձրանալ — «բարձր» (արմատ) + «անալ» (բայկազմող ածանց)

• մանկանալ — «մանուկ» (արմատ) + «անալ» (բայկազմող ածանց)

• հենել — «հեն» (արմատ) + «ել» (բայկազմող ածանց)

• վախենալ — «վախ» (արմատ) + «ենալ» (բայկազմող ածանց)

• մեռնել — «մեռ» (արմատ) + «նել» (բայկազմող ածանց)

• բռնել — «բռ» (արմատ) + «նել» (բայկազմող ածանց)

• թռչել — «թռ» (արմատ) + «ել» (բայկազմող ածանց)

• խաչել — «խաչ» (արմատ) + «ել» (բայկազմող ածանց)

• հառաչել — «հառաչ» (արմատ) + «ել» (բայկազմող ածանց)

2. Ընդգծի՛ր տրված անորոշ, անկատար, վաղակատար, հարակատարդերբայների ա)ել, ալ, բ)ում, գ)ել, դ)ած վերջավորություններից առաջընկած մասերը (հիմքերը) և պատասխանի՛ր հարցերին:

Ա Զգալ, ծերանալ, կպչել, տեսնել:

հիմք (անհասկանալի գործողություն, անորոշ ժամանակ)

Բ. Զգում (է), ծերանում (է), կպչում (է), տեսնում (է):

հիմք (անհասկանալի գործողություն, ներկա ժամանակ)

Գ. Զգացել (է), ծերացել (է), կպել (է), տեսել (Է է):

հիմք (անցյալ ժամանակ)

Դ. Զգացած, ծերացած, կպած, տեսած:

հիմք (գործողության ազդեցությունը)

Ո՞ր դերբայների հիմքերն են իրար նման:

Ել-ի նման հիմքեր: (զգալ, տեսնել, կպչել, ծերանալ)

Ո՞ր հիմքերը կարելի է կոչել անցյալի հիմք:

զգացել, ծերացել, կպել, տեսել (անցյալ ժամանակ)

Ինչպե՞ս կանվանես մյուս հիմքը:

Անհասկանալի գործողություն (այդ դեպքում, զգալ, ծերանալ, կպչել, տեսնել)

3. Փակագծում դրված բայերն այնպես գրիր, որ ի՞նչ արեց (ի՞նչ արեցի, արեցիր, արեցինք, արեցիք, արեցին) հարցին պատասխանեն:

Դուք ինչ-որ երերուն տախտակի վրա (ամրացնել) այդ վանդակը: 
Ինչո՞ւ դու քո հոտն իմ դաշտում (արածեցնել):
Հավերը (երկարեցել) վզները դեպի ներքև, նայեցին դես ու դեն:
 Նա իր ձիուն (մեծացնել) չամչով ու գարիով:
Ես հավանաբար (ձանձրացնել) ունկնդիրներին:
Մենք անզգուշորեն (թռցնել) արևկող անող թռչուններին:

• Դուք ինչ-որ երերուն տախտակի վրա ամրացրիք այդ վանդակը:

• Ինչո՞ւ դու քո հոտն իմ դաշտում արեցիր:

• Հավերը երկարեցրին վզները դեպի ներքև, նայեցին դես ու դեն:

• Նա իր ձիուն մեծացրեց չամչով ու գարիով:

• Ես հավանաբար ձանձրացրել եմ ունկնդիրներին:

• Մենք անզգուշորեն թռցրինք արևկող անող թռչուններին:

Աշխատանք դասարանում 

1. Ի՞նչ ընդհանրությամբ են խմբավորվել տրված բայերը:

Ա. Կիրառել, խմել, հնարել, բացատրել, գրավել, հասնել, լցնել, թռչել, սառչել:

Այս խմբի բայերը ստացել են ել վերջավորությունը

Բ. Գնալ, գգալ, խոյանալ, ընթանալ, վախենալ, կամենալ, տզզալ, շրխկալ:

Բ խմբի բայերը ստացել են ալ վերջավորությունը: 

2. Տրված արմատներից բայեր կազմի՛ր և ընդգծի՛ր արմատի և ել կամ ալ վերջավորության միջև եղած մասը:

Օրինակ`

տես — տեսնել, բարձր — բարձրանալ:

Ա. Ընկեր, թանձր, խոր:

Ընկերանալ, թանձրանալ , խորանալ 

Բ. Վախ, կամ, մոտ:

Վախենալ, կամենալ, մոտենալ

Գ. Հաս, անց, հագ:

հասնել, անցնել, հագնել 

Դ-. Թիռ, սառ, կիպ:

թռչել , սառչել, կպչել 

3.Տրված բայերը պատճառական դարձնող ածանցները թվի՛ր:
Մեծացնել, հեռացնել, գգացնել, վախեցնել, հիշեցնեյ, թռցնել, տեսցնել:

ացն, ացն, ացն, եցն, եցն, ցն, ցն։

4. Տրված բայնրի անցյալ ժամանակը կազմի՛ր և պարզի՛ր, թե ինչպե՛ս

է փոխվում ընդգծված բայածանցներից յուրաքանչյուրը:

հագենալ — հագեցել է – են-ը դառնում է եց:

Հեռանալ, մոտենալ, դալկանալ, ամրանալ, գտնել, տեսնել, թռն ել, փախչել, հասցնել, մեծացնել:

Հեռանալ — հեռացել է

• “ան” — “աց”

• օրինակ՝ “հեռացել է”

2. Մոտենալ — մոտեցել է

• “են” — “եց”

• օրինակ՝ “մոտեցել է”

3. Դալկանալ — դալկացել է

• “ան” — “աց”

• օրինակ՝ “դալկացել է”

4. Ամրանալ — ամրացել է

• “ան” — “աց”

• օրինակ՝ “ամրացել է”

5. Գտնել — գտել է

• “ն” — “ել”

• օրինակ՝ “գտել է”

6. Տեսնել — տեսել է

• “ն” — “ել”

• օրինակ՝ “տեսել է”

7. Թռչնել — թռել է

• “ն” հեռանում է

• օրինակ՝ “թռել է”

8. Փախչել — փախել է

• “չել” — “ել”

• օրինակ՝ “փախել է”

9. Հասցնել — հասցրել է

• “ն” — “րել”

• օրինակ՝ “հասցրել է”

10. Մեծացնել — մեծացրել է

• “ացնել”՝ անփոփոխ

• օրինակ՝ “մեծացրել է”