• Ինչ է թրաֆիքինգ
  Թրաֆիքինգը (անգլ. trafficking, հայերեն՝ մարդավաճառություն) մարդկանց ապօրինի փոխադրում, վաճառք կամ շահագործում է՝ հիմնականում շահույթ ստանալու նպատակով։ Դա կարող է ներառել մարդկանց ստիպողաբար աշխատեցնել, սեռական շահագործում, մուրացկանության մեջ ներգրավում, օրգանների վաճառք կամ այլ ձևերով շահագործում։
  Թրաֆիքինգը սովորաբար տեղի է ունենում խաբեությամբ, բռնությամբ կամ ճնշմամբ։ Օրինակ՝ մարդուն կարող են խոստանալ լավ աշխատանք արտերկրում, բայց փաստացի նրան տեղափոխում են ու ստիպում աշխատել անբարո կամ խիստ շահագործող պայմաններում։
  Թրաֆիքինգը համարվում է լուրջ հանցագործություն և մարդու իրավունքների կոպիտ խախտում։
• Թրաֆիքինգի իրականացման եղանակները
• 
  Թրաֆիքինգի իրականացման եղանակները բազմազան են, սակայն դրանց հիմնական նպատակը նույնն է՝ մարդուն շահագործել ուժով, խաբեությամբ կամ ճնշմամբ։ Ահա թրաֆիքինգի հիմնական եղանակները.
  Խաբեությամբ գործարկում
  Խոստանում են լավ աշխատանք, կրթություն, բարձր աշխատավարձ, լավ պայմաններ՝ ինչպես տեղում, այնպես էլ արտերկրում։
  Սովորաբար թիրախում են աշխատանք որոնողներ, խոցելի խմբեր՝ հատկապես կանայք ու երեխաներ։
  Փասփորտների կամ փաստաթղթերի բռնազավթում
  Երբ մարդուն տեղափոխում են մեկ այլ երկիր կամ քաղաք, նրանից վերցնում են անձնագրերը՝ նրան հսկելու համար։
  Ֆիզիկական և հոգեբանական բռնություն
  Սպառնալիքներով, ծեծով կամ շանտաժով ստիպում են ենթարկվել։
  Հաճախ կիրառում են վախի և կախվածության մեխանիզմներ։
  Վարկային կախվածություն
  Թրաֆիքերները մարդուն «օգնում» են ճանապարհածախսով, վիզայով կամ ապաստանով, հետո ստիպում աշխատել՝ այդ գումարները «հետ տալու» պատրվակով։
  Բարդ սպառնալիքներ ընտանիքի կամ հարազատների նկատմամբ
  Թիրախավորվող անձին ստիպում են ենթարկվել՝ սպառնալով վնասել նրա ընտանիքի անդամներին։
  Առցանց թրաֆիքինգ
  Սոցիալական ցանցերի, հաղորդագրությունների կամ ծանոթությունների կայքերի միջոցով մարդկանց գայթակղում են առաջարկներով, որոնք իրականում թակարդ են։
• Թրաֆիքինգի իրականացման նպատակները

Թրաֆիքինգի իրականացման նպատակները կապված են շահագործման տարբեր ձևերի հետ։ Ահա թրաֆիքինգի հիմնական նպատակները՝

Սեռական շահագործում

Սա թրաֆիքինգի ամենատարածված ձևերից է։Նպատակն է անձին հարկադրաբար ներգրավել սեքսուալ գործունեության մեջ՝ մարմնավաճառություն, պոռնոգրաֆիա, սեռական ծառայություններ։

Ճնշող աշխատուժի շահագործում

Մարդկանց ստիպում են աշխատել ֆիզիկական ծանր կամ վատ վարձատրվող աշխատանք՝ առանց օրինական պայմանագրերի։Նման շահագործում հանդիպում է շինարարության, գյուղատնտեսության, արդյունաբերության և տան սպասարկման ոլորտներում։

Մուրացկանության շահագործում

Մարդկանց, հատկապես երեխաների կամ հաշմանդամների, ստիպում են մուրալ փողոցում և այդ գումարները հանձնել թրաֆիքերներին։

Օրգանների առևտուր

Մարդուն թրաֆիքինգի ենթարկում են՝ նրա օրգանները (օրինակ՝ երիկամ, լյարդ) ապօրինի հեռացնելու և վաճառելու նպատակով։

Երեխաների որդեգրում ապօրինի ճանապարհով

Որոշ դեպքերում երեխաներին առևանգում կամ գնել են՝ ապօրինի որդեգրման կամ շահագործման նպատակով։

Սովորույթային ամուսնություններ (բռնի կամ հարկադրական)

Մարդուն վաճառել կամ տանել են այլ երկիր՝ ստիպողաբար ամուսնացնելու և շահագործելու համար։

Կոռուպցիան (լատիներեն corruptio՝ “փչացում”) նշանակում է իշխանության կամ վստահված պաշտոնական լիազորությունների չարաշահում՝ անձնական շահերի համար։ Սովորաբար կոռուպցիան ընդգրկում է կաշառք ստանալը կամ տալը, ազդեցության գործարկումը, պաշտոնական դիրքի օգտագործումը ընկերների կամ ընտանիքի օգտին և այլն։

Կոռուպցիան կարող է լինել տարբեր ձևերով՝

• Քաղաքական կոռուպցիա՝ երբ քաղաքական գործիչներն ու պաշտոնյաները օգտագործում են իրենց դիրքը՝ անձնական կամ կուսակցական շահերի համար։
• Վարչական կոռուպցիա՝ երբ պետական ծառայողներն իրենց լիազորություններն օգտագործում են՝ կաշառք վերցնելու, արտոնություններ տրամադրելու համար։
• Դատական կոռուպցիա՝ երբ դատավորները կամ իրավապահ մարմինները որոշումներ են կայացնում ոչ թե արդարության հիման վրա, այլ վճարումների, ազդեցությունների կամ շահերի։

Կոռուպցիան խոչընդոտում է երկրի զարգացումը, նվազեցնում է վստահությունը պետության ու օրենքի նկատմամբ և խարխլում է ժողովրդավարական հիմքերը։

Ցանկանու՞մ ես քննարկել կոնկրետ օրինակներ կամ Հայաստանում կոռուպցիայի դեմ պայքարի մեխանիզմները։

Իշխանությունը վերաբերում է մի անձի կամ խմբի ունակությանը կառավարել, վերահսկել կամ ազդել այլ մարդկանց, կառույցների կամ պետական համակարգերի վրա: Իշխանությունը կարող է լինել տարբեր ձևերով՝ իրավական, քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական կամ բարոյական: Այն կարող է հիմնվել օրենքների, ուժի, ազդեցության կամ հանրային ընդունելության վրա։ Իշխանությունը նաև կապված է պատասխանատվության, իշխանության բաժանման և մյուս երկրների ու մշակույթների հետ տարբեր կերպ կազմակերպված լինելու հետ։

Իշխանությունն ունի նաև տարբեր տեսանկյուններ՝ ավանդական իշխանություն, կանոնավոր կամ օրենքներով սահմանված իշխանություն, խոշոր ուժեր և այլն։

Իշխանությունը ընդանուր առմամբ նշանակում է ունենալ ազդեցություն որոշ բաների, հարաբերությունների և մարդկանց վրա: Իշխանությունը դասակարգվում է 3 տեսակների՝ անհատական, խմբային(դա կարող է լինել ընտանիքը, դասարանը կամ ինչ որ անձնախումբ) և հանրային (այսինքն կվերաբերի ամբողջ հանրությանը): Իշխանությունների գլխավոր նպատակը այն բանի կամ մարդկանց ում վրա մարդը իշխում է կարգավորել (մարդու դեպքում հարաբերությունները): Իշխանությունը նաև ապահովում է կարգ ու կանոն: Այսինքն պետական իշխանությւոնը ապահավում է, որ մարդիկ լինեն անվտանգության մեջ և այլն: Իսկ դրա համար արդեն նրանք ստեղծում են օրենքներ, կարգեր և այլն: Իշխանության համար նաև դեր ունի ուժը, քանի որ եթե ուժ չլինի իշխանները չեն կարողանա ունենալ ազդեցություն: Հեղինակությունն էլ է միջոց ազդեցություն ունենալու հասարակության վրա: Օրինակ՝ մեզ հայտնի շատ բանաստեղծներ, երգիչներ, կոմպոզիտորներ և այլ մարդիկ չէն ունեցել իշխանություն հասարակության վրա, բայց իրենց հեղինակությամբ կարողացել են ազդեցություն թողնել իրենց ժամանակակից ժողովրդի վրա:

Ինչ նկատի ունեք երբ մեկի մասին ասում եք պատասխանատու մարդ է։

Երբ ասում ենք, որ մեկը պատասխանատու մարդ է, նկատի ունենք, որ նա պարտականություն ունի իր գործերի, որոշումների կամ վարքագծի համար և պատրաստ է տանել դրանց հետևանքները։ Դա նշանակում է, որ այդ մարդը մշտապես մտածում է իր գործողությունների ազդեցության մասին, կատարում է իր խոստումները, և չի խուսափում դժվարություններից։ Նա նաև կարող է հոգ տանել ուրիշների մասին ու ցուցադրել վստահելիություն ու առնականություն։

• 
  Թվարկեք թե ինչ պատասխանատվություն ունեք դուք և ձեր ուսուցիչները։
• 
  Ահա թե ինչ պատասխանատվություն ունեն սովորողները և ուսուցիչները։
  Իմ պատասխանատվությունը որպես սովորող՝
  Ուսումը՝ հաճախ ու գիտակցված մասնակցել դասերին և պատրաստվել առարկաների համար:
  Խնդիրների լուծում՝ խնդրելու և ստանալու օգնություն, երբ անհրաժեշտ է:
  Ժամանակի կառավարում՝ ճիշտ կառավարել դասերին և առաջադրանքներին ծախսվող ժամանակը:
  Արժեքներ՝ գործել ազնվորեն և հասնել արդյունքների՝ խուսափելով ստից կամ մ cheating from cheating.
  Հարգանք՝ ցուցաբերել հարգանք ուսուցիչներին ու դասընկերներին:
  Ուսուցիչների պատասխանատվությունը՝
  Ուսուցում՝ ապահովել, որ դասը լինի հետաքրքիր, հասկանալի ու մատչելի:
  Հոգատարություն՝ աջակցել և օգնել սովորողներին նրանց կարիքներին համապատասխան:
  Մանրակրկիտ գնահատականներ՝ արդար և հիմնավորված գնահատականներ տալ ուսումնական առաջադրանքների համար:
  Մղել սովորողներին առաջ գնալու՝ խթանել նրանց զարգացումը և ինքնավստահությունը:
  Սահմանված կանոնների պահպանություն՝ ապահովել դասարանում կարգուկանոն ու արդար միջավայր:
  Այսպես, թե սովորողը, թե ուսուցիչը ունեն իրենց պատասխանատվությունները, որոնք նպաստում են արդյունավետ ուսուցման գործընթացին։

• Ձեր կյանքում լինու՞մ են իրավիճակներ, երբ ինչ-որ բան կամ ինչ-որ մեկին ներքուստ չեք հանդուրժում, բայց արտաքուստ հանդուրժում եք:
• 
  Այո, նման իրավիճակներ կարող են առաջանալ, երբ ստիպված ես լինել դիվանագիտական կամ զգույշ ու թերևս հանդուրժող՝ հատկապես, երբ պետք է պահպանել հարգանքը կամ հարաբերությունները մի մարդու կամ իրավիճակի հետ։ Բնականաբար, երբ ինչ-որ բան կամ մեկին ներքուստ չենք հանդուրժում, բայց արտաքուստ հանդուրժում ենք, դա մի տեսակ ներքին համբերություն է՝ ամենայն հավանականությամբ` հարգելով այլ մարդու կարծիքը կամ իրավիճակի պահանջները: Սա կարող է լինել, երբ զգուշանում ես բացահայտ չհամաձայնել կամ կոնֆլիկտ ստեղծել, սակայն այն չի նշանակում, որ մոռացվում է կամ թողնվում է անպատասխան։
• Ինչ կլինի, եթե հասարակության մեջ չլինի հանդուրժողականության մթնոլորտ:
• 
  Եթե հասարակության մեջ չլինի հանդուրժողականության մթնոլորտ, դա կարող է հանգեցնել մի շարք բացասական հետևանքների, այդ թվում՝
  Կոնֆլիկտներ ու ընդհարումներ. Երբ մարդիկ չեն հանդուրժում իրար տարբերություններն ու կարծիքները, հաճախակի կլինեն կոնֆլիկտներ, ընդհարումներ և նույնիսկ բռնություն:
  Վիրավորանքներ ու խտրականություն. Միամտություն, ռասիզմ, սեռական խտրականություն կամ այլընտրանքային խմբերի նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունք կարող են տարածվել, ինչը կհանգեցնի մթնոլորտի թեժացման և մարդու իրավունքների խախտման:
  Եկամտաբեր հարաբերություններ. Ընկերությունների, համայնքների կամ նույնիսկ ընտանիքների միջև վստահությունը և առողջ փոխհարաբերությունները խաթարվելու են, քանի որ մարդիկ չեն կարողանա ապահովել հարգանք և համակերպում՝ ելնելով իրար տարբերություններից:
  Տեսակետների սահմանափակում. Երբ մարդիկ չեն պատրաստվում լսել կամ ընդունել ուրիշների տեսակետները, նրանք դժվարությամբ կվերաբերվեն նոր գաղափարներին և զարգացումներին, ինչը կնվազեցնի ստեղծագործականությունը և առաջընթացը:
  Անհավասարություն ու անհանգստություն. Հասարակության անդամները, որոնք չեն զգում ընդունելություն կամ հարգանք, կարող են զգալ անհավասարություն և բացարձակապես կասկածել իրենց հնարավորություններին ու իրավունքներին:
  Այս ամենը, ի վերջո, կարող է կործանարար ազդեցություն ունենալ թե՛ անհատների, թե՛ ամբողջ հասարակության համար՝ նսեմացնելով այն արժեքները, որոնք անհրաժեշտ են առողջ ու կայուն հասարակության համար։
• Ինչու՞ է հանդուրժողականությունը կարևոր ժողովրդավարական հասարակությունում:

Հանդուրժողականությունը կարևոր է ժողովրդավարական հասարակությունում, քանի որ այն ապահովում է մի շարք հիմնական սկզբունքներ, որոնք խթանում են անհատների, խմբերի և ողջ հասարակության բարեկեցությունը և զարգացմանը։ Դրանք են՝

1. Հարգանք մարդու իրավունքների նկատմամբ. Ժողովրդավարությունում կարևոր է, որ մարդիկ ունենան ազատություն արտահայտելու իրենց կարծիքները, կրոնական կամ մշակութային համոզմունքները, և դա հնարավոր է միայն, երբ կա հանդուրժողականություն՝ տարբեր կարծիքներին և տարբերություններից հարգանքով վերաբերվելու միջոցով:
2. Հավասարություն ու արդարություն. Հանդուրժողականությունը նպաստում է այն հանգամանքին, որ յուրաքանչյուր մարդ անկախ իր ծագումից, ազգային, կրոնական կամ սեռական պատկանելիությունից, լինի հավասար՝ առանց խտրականության: Ժողովրդավարական հասարակությունը հիմնված է անհատների հավասար իրավունքների վրա, ինչը հնարավոր է միայն, երբ մարդիկ պատրաստ են ընդունել և հարգել այդ տարբերությունները:
3. Համագործակցություն և դիվանագիտություն. Ժողովրդավարական հասարակությունը սովորեցնում է, որ մարդիկ պետք է համագործակցեն միմյանց հետ, նույնիսկ եթե նրանց տեսակետները տարբերվում են։ Դա երաշխավորում է կայունություն և կարգուկանոն՝ բոլոր խմբերի և անհատների մասնակցությամբ:
4. Բազմազանություն և ստեղծագործականություն. Հանդուրժողականությունը հասարակության մեջ բացում է ճանապարհ նոր գաղափարների, մշակույթների և մոտեցումների համար: Ժողովրդավարական հասարակություններն ավելի հաջողակ են, քանի որ դրանք գնահատում են բազմազանությունը և բաց են նորարարության համար:
5. Սոցիալական հաշտություն. Եթե մարդիկ կարողանում են հանդուրժել միմյանց տարբերությունները, դա նվազեցնում է հասարակական բարդությունները, կոնֆլիկտները և թշնամանքները, և խթանում է համերաշխություն՝ նպաստելով հասարակության ընդհանուր բարեկեցությանը:

Այս բոլորը ստեղծում են հանգամանքներ, որոնք ապահովում են ժողովրդավարության կայունությունը՝ հիմնված փոխադարձ հարգանքի և հանդուրժողականության վրա։

• Ի՞նչ եք հասկանում հավասարություն ասելով:

Հասարակագիտական առումով հավասարություն ասելով՝ հասկանում են բոլոր մարդկանց միջև իրավական, սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական հավասար հնարավորությունների ու վերաբերմունքի ապահովումը։

Հիմնական տեսակները ներառում են՝

1. Իրավական հավասարություն – օրենքի առջև բոլոր քաղաքացիների հավասարությունը՝ անկախ սեռից, ազգությունից, սոցիալական կարգավիճակից կամ այլ հատկանիշներից։
2. Սոցիալական հավասարություն – բոլոր մարդկանց հավասար մուտքը կրթության, առողջապահության, աշխատանքի և այլ սոցիալական բարիքների։
3. Տնտեսական հավասարություն – ռեսուրսների արդար բաշխումը և եկամուտների մեծ տարբերությունների նվազեցումը։
4. Քաղաքական հավասարություն – բոլոր քաղաքացիների հավասար մասնակցությունը քաղաքական գործընթացներին, օրինակ՝ ընտրական իրավունքը։

Այս հասկացությունն առնչվում է արդարության, մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության հիմնարար սկզբունքներին։
Ավելի կոնկրետ ո՞ր ոլորտն է Ձեզ հետաքրքրում։

• Հասարակագիտական առումով հավասարություն ասելով՝ հասկանում են բոլոր մարդկանց միջև իրավական, սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական հավասար հնարավորությունների ու վերաբերմունքի ապահովումը։
  Հիմնական տեսակները ներառում են՝
  Իրավական հավասարություն – օրենքի առջև բոլոր քաղաքացիների հավասարությունը՝ անկախ սեռից, ազգությունից, սոցիալական կարգավիճակից կամ այլ հատկանիշներից։
  Սոցիալական հավասարություն – բոլոր մարդկանց հավասար մուտքը կրթության, առողջապահության, աշխատանքի և այլ սոցիալական բարիքների։
  Տնտեսական հավասարություն – ռեսուրսների արդար բաշխումը և եկամուտների մեծ տարբերությունների նվազեցումը։
  Քաղաքական հավասարություն – բոլոր քաղաքացիների հավասար մասնակցությունը քաղաքական գործընթացներին, օրինակ՝ ընտրական իրավունքը։
  Այս հասկացությունն առնչվում է արդարության, մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության հիմնարար սկզբունքներին։
  Ավելի կոնկրետ ո՞ր ոլորտն է Ձեզ հետաքրքրում։
• 
  Ի՞նչ եք հասկանում իրավահավասարություն ասելով:
• 
  Իրավահավասարություն հասարակագիտության մեջ նշանակում է, որ բոլոր մարդիկ օրենքի առջև հավասար են և պետք է ունենան նույն իրավունքներն ու պարտականությունները՝ անկախ իրենց սեռից, ազգային պատկանելությունից, կրոնական դավանանքից, սոցիալական վիճակից կամ այլ առանձնահատկություններից։
  Իրավահավասարության հիմնական սկզբունքները՝
  Օրենքի առջև հավասարություն – Բոլոր քաղաքացիները պետք է ունենան նույն իրավական կարգավիճակը և ենթարկվեն նույն օրենքներին։
  Հասանելիություն արդարադատությանը – Ամեն մարդ պետք է ունենա հավասար հնարավորություն իր իրավունքները պաշտպանելու դատարանում։
  Քաղաքացիական իրավունքներ – Բոլոր քաղաքացիները պետք է ունենան խոսքի, կարծիքի, դավանանքի, հավաքների ազատություն և անձնական սեփականության իրավունք։
  Քաղաքական իրավունքներ – Բոլորը պետք է ունենան ընտրելու և ընտրվելու հավասար իրավունք։
  Սոցիալական և տնտեսական հավասար հնարավորություններ – Բոլորին պետք է հասանելի լինեն կրթություն, առողջապահություն և աշխատելու իրավունք առանց խտրականության։
  Իրավահավասարությունը ժողովրդավարական հասարակության հիմքերից է և նպաստում է արդարության ու սոցիալական կայունության ձևավորմանը։
  Ձեզ հետաքրքրում է որևէ հատուկ ասպեկտ, օրինակ՝ իրավահավասարության կիրառումը կոնկրետ ոլորտում։
• Ի՞նչ է սոցիալական հավասարություն
• Բերեք օրինակներ:
• 
  Սոցիալական հավասարություն (Հասարակագիտություն)
  Սոցիալական հավասարությունը նշանակում է, որ բոլոր մարդիկ ունեն հավասար իրավունքներ, հնարավորություններ և մուտք դեպի հասարակական ռեսուրսներ՝ անկախ իրենց սոցիալական ծագումից, սեռից, եկամտի մակարդակից, ազգությունից կամ այլ առանձնահատկություններից։
  Օրինակներ սոցիալական հավասարության մասին
  Կրթական հավասարություն – Բոլոր երեխաները պետք է ունենան հավասար հնարավորություն որակյալ կրթություն ստանալու համար, անկախ իրենց ընտանիքի ֆինանսական վիճակից։
  Օրինակ: Պետության կողմից անվճար հանրային դպրոցների կամ կրթաթոշակների տրամադրումը անապահով ընտանիքներից եկող ուսանողներին։
  Առողջապահական հավասարություն – Բոլոր քաղաքացիները պետք է ունենան հավասար հասանելիություն բժշկական ծառայությունների։
  Օրինակ: Պետական առողջապահական ծրագրերը, որոնք ապահովում են անվճար կամ մատչելի բուժօգնություն բոլորի համար։
  Գենդերային հավասարություն – Կանայք և տղամարդիկ պետք է ունենան նույն իրավունքներն ու հնարավորությունները բոլոր ոլորտներում։
  Օրինակ: Տղամարդկանց և կանանց համար նույն աշխատանքի դիմաց հավասար աշխատավարձ սահմանելը։
  Սոցիալական ապահովության հավասարություն – Բոլոր մարդիկ պետք է ունենան սոցիալական աջակցություն՝ անկախ իրենց սոցիալական կարգավիճակից։
  Օրինակ: Անապահով ընտանիքների համար նպաստների տրամադրումը կամ թոշակառուների համար պետական աջակցությունը։
  Աշխատանքի հավասար հնարավորություն – Յուրաքանչյուր մարդ պետք է հնարավորություն ունենա աշխատանք գտնելու՝ առանց խտրականության։
  Օրինակ: Օրենքներ, որոնք արգելում են խտրականությունը աշխատանքի ընդունվելիս՝ ըստ սեռի, տարիքի կամ ազգային պատկանելության։
  Եզրակացություն
  Սոցիալական հավասարությունը նպաստում է արդար հասարակության ձևավորմանը, որտեղ յուրաքանչյուր քաղաքացի կարող է լիարժեք մասնակցել հասարակական կյանքին և զարգանալ՝ անկախ իր սոցիալական դիրքից։
  Ձեզ հետաքրքրում է որևէ կոնկրետ ոլորտի սոցիալական հավասարություն՝ կրթություն, առողջապահություն, աշխատաշուկա կամ որևէ այլ։

Մասնակիցներ` Միջին դպրոցի 8-րդ դասարանի սովորողներ

Նպատակը`

• Ինչ է ազատությունը

Ազատությունը մարդու բնական իրավունքն է, որը հնարավորություն է տալիս իրենից անկախ որոշումներ կայացնել, իր կամքն ու համոզմունքներն արտահայտել, և ապրելու այնպես, ինչպես ինքը ցանկանում է՝ առանց արտաքին ճնշման կամ սահմանափակումների։ Ազատությունը ներառում է ոչ միայն ֆիզիկական ազատությունը, այլ նաև մտքի, խոսքի, հավատքի և գործողությունների ազատությունը։

• Ազատություն տեսակները

1. Անհատական ազատություն
   Սա մարդու անձնական ազատությունն է, որը հնարավորություն է տալիս սեփական կյանքն ինքնուրույն ղեկավարել և արտահայտել իր ինքնությունն առանց խտրականության։
2. Քաղաքական ազատություն
   Քաղաքացիների իրավունքներն ու ազատությունները պետական համակարգում, ինչպիսիք են՝ խոսքի ազատությունը, ընտրելու և ընտրվելու իրավունքը։
3. Մտքի և խոսքի ազատություն
   Իրավունք՝ արտահայտելու սեփական կարծիքներն ու գաղափարները առանց խոչընդոտների կամ սահմանափակումների։
4. Հավատքի ազատություն
   Իրավունք՝ ընտրելու կամ չընտրելու կրոնական համոզմունքներ։
5. Սոցիալական ազատություն
   Ազատություն հասարակության մեջ հավասարություն ունենալու, առանց խտրականության մասնակցելու սոցիալական կյանքին։

• Գրել պատումներ ազատության համար պայքարած հայ հերոսների մասին: 

1. Անդրանիկ Օզանյան
   Անդրանիկ Օզանյանը հայ ազատագրական շարժման անվանի գործիչներից էր։ Նա պայքարում էր օսմանյան լծից ազատագրելու հայ ժողովրդին։ Իր ղեկավարած ֆիդայական խմբերով Անդրանիկը բազմաթիվ ճակատամարտեր է հաղթել՝ պաշտպանելով հայկական գյուղերն ու խաղաղ բնակիչներին։ Նրա քաջությունը և անձնվիրությունը դարձան ազգային ազատության խորհրդանիշ։
2. Մոնթե Մելքոնյան
   Մոնթե Մելքոնյանը՝ Արտաշատի Մոնթե անունով հայտնի հայ ազատամարտիկ, կարևոր դեր է ունեցել Արցախյան ազատամարտի ընթացքում։ Նա պայքարում էր Արցախի անկախության համար՝ միաժամանակ լինելով հայրենասիրության և արդարության օրինակ։ Մոնթեն իր կյանքը զոհաբերեց՝ ի նպաստ հայ ժողովրդի ինքնորոշման։
3. Սարգիս Զորավար (Սարգիս Մեհրաբյան)
   Սարգիս Զորավարը նույնպես մղվեց ազատագրական պայքարի՝ մասնակցելով հայոց ինքնապաշտպանական մի շարք ճակատամարտերի։ Նա առաջնորդում էր հայ ֆիդայիներին և իրանով հաղթական ոգի էր ներշնչում նրանց։
   Այս հերոսները համարձակորեն պայքարեցին և զոհեցին իրենց կյանքը, որպեսզի

Այս հերոսները համարձակորեն պայքարեցին և զոհեցին իրենց կյանքը, որպեսզի հայ ժողովուրդը կարողանա ապրել ազատ ու արժանապատիվ կյանքով։

• Ազատության թեմայով ֆոտոշարեր, տեսանյութեր,  

Արդյունքում`

Սովորողները պատրաստում են ազատության թեմայով ֆոտոշարեր, տեսանյութեր, գրում են պատումներ:

Բացատրել Ի՞նչ եք հասկանում արժեք ասելով:

Արժեք բառը ասելով հասկանում եմ , որ ինչ որ բան կա, որ մեծ նշանակություն ունի մարդկային կյանքի համար, օրինակ` երջանկությունը, ազնվությունը և այլն։

Թվարկեք մի քանի կարևոր արժեքներ:

Երջանկություն, բարիություն, ազնվություն։

Ձեր կարծիքով այս կամ այն արժեքը  գնահատելու, կարևորելու համար անհրաժեշտ է արդյոք գիտելիքների որոշակի պաշար կամ կենսափորձ:

Այո, որովհետև առանց այս երկուսի մարդը չի կարող իր ճիշտ վճիռը կայացնել և գնահատել տվյալ մարդուն

Թվարկեք արժեքներ, որոնք չեն կորցնի իրենց նշանակությունը:

Նույն այս ամենը, որովհետև կարծում եմ, որ սրանք են ամենակարևորները։

Երջանկություն, բարիություն, ազնվություն։

Վրաստան
Վրաստան, պաշտոնական անվանումը մինչև 1995 թվականը՝ Վրաստանի Հանրապետություն։ Ինքնիշխան պետություն Հարավկովկասյան տարածաշրջանում, որը միջանկյալ դիրք է զբաղեցնում Արևելյան Եվրոպայի և Հարավարևմտյան Ասիայի միջև։ Գտնվում է Մեծ Կովկասի լեռնային համակարգի արևմտյան և կենտրոնական հատվածներում։ Արևմուտքում Վրաստանի ափերը ողողում են Սև ծովի ջրերը, հյուսիսում սահմանակցում է Ռուսաստանի Դաշնությանը, հարավ-արևմուտքում՝ Թուրքիային, հարավում՝ Հայաստանին, հարավ-արևելքում՝ Ադրբեջանին։ Մայրաքաղաքը Թբիլիսին է, որը նաև երկրի քաղաքական, տնտեսական և մշակութային կենտրոնն է։ Զբաղեցնում է 69 700 կմ² տարածք, իսկ բնակչությունը՝ ըստ 2019 թվականի մարդահամարի տվյալների, կազմում է 3 723 500 մարդ։ Բնակչության ճնշող մեծամասնությունը կազմում են վրացիները, գլխավոր ազգային փոքրամասնություններն են ադրբեջանցիներն ու հայերը։ Վրաստանը խորհրդարանական կառավարման համակարգով սահմանադրական, բազմակուսակցական հանրապետություն է։

Թուրքիա
Թուրքիա, միջմայրցամաքային պետություն Եվրասիայի հարավարևմտյան հատվածում։ Տարածքի հիմնական մասը գտնվում է Անատոլիայում, իսկ մի փոքրիկ հատված նաև Հարավարևելյան Եվրոպայում՝ Բալկանյան թերակղզու վրա Թուրքիան աշխարհիկ, ունիտար և նախագահական հանրապետություն է, որն ունի բազմամշակութային մեծ ժառանգություն։ Սահմանակից է ութ երկրների հետ․ հյուսիս-արևմուտքում սահմանակցում է Հունաստանին և Բուլղարիային, հյուսիս-արևելքում՝ Վրաստանին, հարավում՝ Իրաքին և Սիրիային, իսկ արևելքում սահման ունի Հայաստանի, Իրանի Իսլամական Հանրապետության և Ադրբեջանի էքսկլավ Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության հետ։ Թուրքիայի ափերը երեք կողմերից շրջապատված են ծովերով։ Արևմուտքում ափերը ողողում են Եգեյան, հյուսիսում՝ Սև, իսկ հարավում՝ Միջերկրական ծովերի ջրերը։ Թուրքիայի սևծովյան նեղուցները՝ Բոսֆորը և Դարդանելը, բաժանում են Թրակիան Անատոլիայից, ինչպես նաև Եվրոպան Ասիայից։

Ադրբեջան
Ադրբեջան, պաշտոնական անվանումը՝ Ադրբեջանական Հանրապետություն։ Իքնիշխան պետություն Հարավային Կովկասում՝ Արևելյան Եվրոպայի և Հարավարևմտյան Ասիայի սահմանագծին։ Արևելքում ափերը ողողում են Կասպից ծովի ջրերը, հյուսիսում սահմանակցում է Ռուսաստանի Դաշնությանը, հյուսիս-արևմուտքում՝ Վրաստանին, արևմուտքում՝ Հայաստանին և Արցախի Հանրապետությանը, իսկ հարավում՝ Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը։ Խորհրդային տարիներին Ադրբեջանին բռնակցված Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունը, որպես էքսկլավ, հյուսիսում և արևելքում շրջապատված է Հայաստանով, հարավում և արևելքում սահմանակցում է Իրանին, իսկ հյուսիս-արևմուտքում ձգվում է շուրջ 10 կմ երկարությամբ սահմանը Թուրքիայի հետ։

Իրան
Իրան, նաև հայտնի որպես Պարսկաստան, պաշտոնապես Իրանի Իսլամական Հանրապետություն, ինքնիշխան պետություն Արևմտյան Ասիայում։ Ավելի քան 81 միլիոն բնակչությամբ Իրանը աշխարհում բնակչության թվով 18-րդն է։ 1.648.195 կմ քառակուսի տարածքով այն երկրորդ ամենախոշոր երկիրն է Մերձավոր Արևելքում և 17-րդը՝ աշխարհում։ Իրանը հյուսիս արևմուտքում սահմանակից է Հայաստանին, Ադրբեջանին և Ադրբեջանի մաս կազմող Նախիջևանին, հյուսիսում Կասպից ծովին, հյուսիս արևելքում Թուրքմենստանին, արևելքում Աֆղանստանին և Պակիստանին, հարավում Պարսից ծոցին և Օմանի ծոցին, արևմուտքում Թուրքիային և Իրաքին։ Երկիրը գտնվում է Եվրասիայի և Արևմտյան Ասիայի կենտրոնում, իսկ Հորմուզի նեղուցը երկրին տալիս է աշխարհաքաղաքական մեծ կարևորություն։ Երկրի մայրաքաղաքը և խոշորագույն քաղաքը Թեհրանն է, որը համարվում է նաև երկրի մշակութային և տնտեսական կենտրոնը։

Կենդանիները մարդուն կարող են գերազանցել տեսողությամբ, հոտառությամբ, լսողությամբ։ Կենդանիները իրենց պահանջարկները բավարարում են բնությունից օգտվելով, իսկ մարդիկ ստեղծում են գործիքներ ու սարքավորումն էր, որոնցով կկարողանան բավարարեցնել իրենց բնական պահանջարկները։ Մարդուն բնորոշ է կարողանալ մտածել, դատել և արվեստի գործեր ստեղծելը։ Մարդու բնույթն ու էությունը հանդիսանում են ինչպես փիլիսոփայական, այնպես էլ կրոնական բանավեճերի առարկա։