1. Գրիր հետևյալ հիդրօքսիդների բանաձևերը.

ա) նատրիումի հիդրօքսիդ

NaOH
բ) կալցիումի հիդրօքսիդ

CaOH
գ) երկաթ(III)-ի հիդրօքսիդ

Fe2(OH)3

2.Դասակարգիր՝ հիմք, թթու,աղ.

NaOH, HCl,KOH,Cu(OH)₂

հիմք-NAOH, KOH,Cu(OH)2

թթու-HCl

աղ-

3. Նշիր՝ լուծելի, թե ոչ.

ա) NaOH-լուծվող
բ) Ba(OH)₂-որոշ չափով լուծվող
գ) Fe(OH)₃-չլուծվող
դ) Al(OH)₃-չլուծվող

4. Գրիր ռեակցիաները.

ա) NaOH + HCl → NaCl+H2O
բ) Ca(OH)₂ + CO₂ →CaO3+H2O
գ) Fe(OH)₃ → (տաքացնելիս)F2O3+H2O
դ) Al(OH)₃ + HNO₃ →Al(NO3)3+3H2O

1.Ո՞ր նյութերն են կոչվում աղեր:

Այն քիմիական միացություններն են որոնք առաջանում են թթուներից և հիմքերից

Պատասխանիր՝ ո՞ր իոններից է կազմված և ինչպե՞ս է ստացվում։

Դրանք կազմված են մետաղական իոններից ու թթվային մացորդից

2. Ի՞նչ իոններից են կազմված հետևյալ աղերը դիսոցի՛ր։

ա) NaCl

Կատիոն

Na+

անիոն

Cl-
բ) CaCO₃

կատիոն

Ca+2

անիոն

CO3-2
գ) CuSO₄

կատիոն

Cu+2

անիոն

SO4-2

դ) KNO₃

կատիոն

K+

անիոն

NO3-

3. Գրի՛ր հետևյալ աղերի բանաձևերը ըստ անվանումների․

ա) Կալցիումի քլորիդ

CaCl2
բ) Նատրիումի սուլֆատ

Na2SO4

4 . Գրի՛ր, ինչ կստացվի, երբ  միմյանց հետ փոխազդեն․

ա) H₂SO₄ + KOH → K2SO4+H2O

բ) CuO + 2HCl → CuCl2+H2O
գ) Na₂CO₃ + CaCl₂ → CaCO3+2NaCl

Երկաթը (Fe) միջանկյալ տարր է պարբերական աղյուսակում և շատ կարևոր դեր է խաղում կենսաբառությունս և տեխնոլոգիայում։ Այն ամենատարածված մետաղներից մեկն է երկրի գնդում, և օգտագործվում է տարբեր ոլորտներում՝ մասնավորապես կառուցվածքային նյութերի պատրաստման համար։

Երկաթը ունի մի շարք առանձնահատկություններ, որոնք կարևոր են տարբեր արդյունաբերություններում. օրինակ՝ այն բավականին ամուր է, բայց միևնույն ժամանակ չի բավականացնում ավելի երկարատև դիմադրություն շատ կոշտ պայմաններում: Բացի այդ, երկաթը անցնում է քիմիական ռեակցիաներ, ինչպիսիք են ժանգոտումը, երբ միջավայրը խոնավ է կամ պարունակում է թթվային նյութեր:

Բժշկության մեջ երկաթը շատ կարևոր է, քանի որ այն խողովակային համակարգում (հատկապես արյան մեջ) անփոխարինելի է որպես հեմոգլոբինի բաղադրիչ՝ բջիջներին թթվածին մատակարարելու համար: Երկաթի պակասը կարող է հանգեցնել անեմիայի։

Երկաթի այլ հետաքրքիր փաստեր են. այն կարող է գոյություն ունենալ տարբեր իզոտոպներով՝ առավել հայտնի 56Fe իզոտոպը, որը ամենատարածվածն է, բայց 58Fe-ն նույնպես շատ կարևոր է։

Տեխնոլոգիական ասպեկտից խոսելով՝ երկաթն օգտագործվում է շինարարական ոլորտում՝ որպես բաղադրիչ։ Հիմնականում այն միաձուլվում է կարբոնի հետ՝ ստանալու պողպատ, որը շատ ավելի ամուր է, քան մաքուր երկաթը։

Հետաքրքիր է իմանալ, թե կոնկրետ երկաթի ինչ հատկություններից կամ կիրառությունից է հետաքրքրված։

§8. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

§9. ՀՈՍԱՆՔԻ ՈՒԺ: ԱՄՊԵՐԱՉԱՓ

§10. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԼԱՐՈՒՄ: ՎՈԼՏԱՉԱՓ

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Նկարագրե՛ք փորձեր, որտեղ դրսևորվում է հոսանքի ջերմային ազդեցությունը։ Ո՞ր սարքերում են օգտագործում հոսանքի ջերմային ազդեցությունը:
Լարը տաքանում է, երբ հոսանք է անցնում։ Օգտագործվում է սալիկներում, երկաթներում, ջրատաքացուցիչներում։

2. Ի՞նչ փորձով կարելի է դիտել հոսանքի քիմիական ազդեցությունը: Ի՞նչ գործնական կիրառություն ունի հոսանքի քիմիական ազդեցությունը:
Լուծույթի միջով հոսանք անցնելիս առաջանում է նյութերի բաժանում (էլեկտրոլիզ)։ Օգտագործվում է մետաղներ ծածկելու համար։

3. Նկարագրե՛ք հոսանքի մագնիսական ազդեցությունը ցուցադրող որևէ փորձ: Ինչո՞ւ են մագնիսական ազդեցությունը համարում հոսանքի ամենաբնորոշ ազդեցությունը:
Հոսանքը ստեղծում է մագնիսական դաշտ, ասեղը շեղվում է։ Սա հոսանքի գլխավոր ազդեցությունն է։

4. Ի՞նչ երևույթներով է դրսևորվում հոսանքի կենսաբանական ազդեցությունը։
Կարող է ազդել մարդու մարմնի վրա՝ առաջացնել կծկում կամ վնաս։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ո՞ր հոսանքն են անվանում հաստատուն:
Հոսանք, որի ուժը չի փոխվում։

2. Սահմանել հաստատուն հոսանքի ուժը: Ի՞նչ է ցույց տալիս հոսանքի ուժը, ո՞րն է նրա միավորը:
Ցույց է տալիս, թե մեկ վայրկյանում ինչքան լիցք է անցնում։
I=q/tI = q / tI=q/t

3. Ինչպե՞ս որոշել հաղորդչով անցնող լիցքը, եթե հայտնի է հոսանքի ուժը:
q=I•t

4. Ինչպե՞ս են սահմանում լիցքի միավորը` կուլոնը:
1 ամպեր հոսանքը 1 վայրկյանում տանում է 1 կուլոն լիցք։

5. Ո՞ր սարքն են անվանում ամպերաչափ:
Սարք է հոսանքի ուժը չափելու համար։

6. Ինչպե՞ս են շղթայում միացնում ամպերաչափը:
Միացնում են շղթայի մեջ հերթականորեն։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ է հոսանքի աշխատանքը:
Հոսանքը կատարում է աշխատանք՝ տաքացնելով կամ շարժելով բաներ։

2. Ո՞ր ֆիզիկական մեծությունն են անվանում էլեկտրական լարում: Գրե՛ք լարումը սահմանող բանաձևը:
Ցույց է տալիս, թե մեկ լիցքի վրա որքան աշխատանք է կատարվում։
U=A/qU = A / qU=A/q

3. Ինչպե՞ս են սահմանում լարման միավորը՝ վոլտը։ Լարման ի՞նչ միավորներ են գործածական:
Երբ 1 կուլոնի համար կատարվում է 1 ջոուլ աշխատանք։

4. Ո՞ր էլեկտրական սարքն են անվանում վոլտաչափ:
Սարք է լարումը չափելու համար։

5. Ինչպե՞ս են վոլտաչափը միացնում շղթայի հետազոտվող տեղամասին:
Միացնում են շղթայի հատվածին զուգահեռ։

• Ինչպիսի՞ ազդեցություններով է օժտված հոսանքը:

փոխանցում է ջերմություն, քիմիական ազդեցություն, մագնիսկան ազդեցություն, ֆիզիկական

• Նկարագրեք փորձեր, որոնցում դրսևորվում է հոսանքի ջերմային ազդեցությունը: Որ սարքերում է օգտագործվում հոսանքի  ջերմային ազդեցությունը:

Երբ որ հոսանքը անցնում է հաղորդիչով այն տաքանում է, օօրինակ՝ էլեկտրական լամպում

• Ի՞նչ գործնական կիրառություն ունի հոսանքի քիմիական ազդեցությունը:

մետաղների էլեկտրալեզում

• Ի”նչ երևույթներով է դրսևորվում հոսանքի բնախոսական ազդեցությունը:

երբ մարդու կամ կենդանինների հյուսվածքների միջով անցնում է էլեկտրական հոսանք տեղին են ունենում տարբեր երևույթներ

• Նկարագրեք հոսանքի մագնիսական ազդեցությունը ցուցադրող մի փորձ: Ինչու են այդ ազդեցությունը համարում հոսանքի ամենաբնորոշ ազդեցությունը:

Մագնիսկան սլաքը տեղադրենք հաղորդալարի մոտ և երբ հաղորդալարով հոսանք կանցնի մագնիսական սլաքը կտեղափոխի իր դիրքը և կմնա նոր դիրքում այնքան քանի դեռ շղթան փակ լինի:

• Ի՞նչ է բյուրեղի տարածական կամ բյուրեղային ցանցը:

Դա նյութի մասնիկների դասավորությունն է:

• Ինչպե՞ս են բաշխված մասնիկները մետաղի բյուրեղային ցանցում

Դրական իոնները կարգավորված են իսկ էլեկտրոնները շարժվում են դրանց միջև/շուրջը

• Ինչպիսի՞ շարժումներ են կատարում մետաղի բյուրեղի ազատ էլեկտրոնները և դրական իոնները էլեկտրական դաշտի բացակայությամբ:

էլեկտրոնները կատարում են անկանոն, քաոսային ժարժումներ, իսկ իոնները տատանվում են իրենց կետերի շուրջ

• Ի՞նչ է  էլեկտրական հոսանքը մետաղներում:

Ազատ էլեկտրոնների ուղղորդված շարժումը:

• Նկարագրել Ռիկեի փորձը: Այս փորձի արդյունքի հիման վրա ինչ եզրակացություն կարելի է անել:

Նա վերձրել է երեք գլան՝ 2 պղինձ և մեկ ալյումին, և դասավորել պղինձ, ալյումին, պղինձ հերթականությամբ և միացրել դրանք էլեկտրական շղթային: Այդ հոսանքը շղթայում մեկ տարի չի անջատվել: Հետո Ռիկենը որոշել է ստուգել գլանները և բացահայտել է, որ մետաղե հաղորդիչներով հասանք անցնելուց իոնները չեն տեղափոխվել մի եմտաղից մյուսը: Հետևաբար մետաղալարներում էլեկտրական հասանքը միայն ազատ էլեկտրոնների ուղղորդված շարժումն է:

1. Ի՞նչ լիցք ունի պարկուճ 1-ը (նկ. 1 ա), եթե պարկուճ 2–ը դրական է լիցքավորված:

դրական

2. Ի՞նչ լիցք ունի պարկուճ 2-ը (նկ. 1 բ), եթե պարկուճ 1-ը բացասական է լիցքավորված:

դրական

3. Վնասված հաղորդալարերը միացնելիս վարպետը ռետինե ձեռնոցներ է հագնում: Ինչո՞ւ է նա այդպես վարվում:

Քանի որ այն էլեկտրամեկուսիչ է:

3. Բենզին լցնելիս բենզատարի իրանը մետաղական հաղորդիչով հողակցում են: Ինչո՞ւ են այդպես անում:
4. Քանի՞ էլեկտրոն ունի՝ ա) պղնձի, բ) սիլիցիումի, գ) յոդի ատոմը:

29, 28, 127

3. Քիմիական ո՞ր տարրի ատոմն է պարունակում՝ ա) 15 էլեկտրոն, բ) 79 էլեկտրոն, գ) 100 էլեկտրոն:

ֆոսֆոր, ոսկի, ֆերմիում

• Ինչի՞ է հավասար թթվածնի ատոմում գտնվող բոլոր էլեկտրոնների ընդհանուր լիցքը:

8*(-1,6*10^-19)=-12.8*10^-19

• Ո՞ր ատոմն է, որի բոլոր էլեկտրոնների ընդհանուր լիցքը հավասար է q= – 16 * 10 ^ – 19 * 4/:

q = – 16 * 10 ^ – 19 * 4 / z

• Ինչի՞ է հավասար սնդիկի ատոմի միջուկի լիցքը: Քանի՞ անգամ է այն մեծ հելիումի ատոմի միջուկի լիցքից:

80, այն մեծ է հելիումի միջուկից 40 անգամ

• Ինչի՞ է հավասար տիտանի ատոմի միջուկի լիցքը: Քանի՞ անգամ է այն մեծ նատրիումի ատոմի միջուկի լիցքից:

22, այն 2 անգամ մեծ է նատրիումի միջուկից

• Հելիումի ատոմից անջատվել է մեկ էլեկտրոն: Ինչպե՞ս է կոչվում

մնացած մասնիկը: Ի՞նչ լիցք ունի այն: հելիումի կափիոն, +1

• Թթվածնի ատոմին միացել է մեկ էլեկտրոն: Ինչպե՞ս կկոչվի գոյացած

մասնիկը: Ինչպիսի՞ լիցք կունենա այն:թթվածնի անիոն, -1

• Բնության մեջ գոյություն ունեցող ատոմներից ամենածանրն ուրանի (U) ատոմն է: Որքան է ատոմի միջուկի լիցքը:

92

• Ապակե ձողը էլեկտրականացման հետևանքով այն ձեռք է բերել 3,2-10-10 Կլ լիցք: Քանի՞ էլեկտրոն է այն կորցրել։
• Էլեկտրացույցին հաղորդել են q = – 6, 4 * 10 ^ – 10 Կլ-ին հավասար լիցք: Էլեկտրոնների ի՞նչ թվի է համապատասխանում այդ լիցքը։

4

• Ունենք միանման երկու մետաղե գնդիկ: Մեկի լիցքը հավասար է 4 նԿլ, մյուսինը՝ – 10 նԿլ: Գնդիկները հպել են և հեռացրել իրարից: Ի՞նչ լիցք կունենան գնդիկները դրանից հետո:

Դրանք կունենան հավասար լիցք, քանի որ գնդիկները միանման են:

• Ո՞ր լիցքակիրներին են անվանում ազատ: Որո՞նք են ազատ լիցքակիրները՝ ա. մետաղներում, բ. էլեկտրոլիտներում:

Լիցքավորված էլեկտրոնները կամ իոնները  որոնք կարող են ազատ տեղաշարժվել իմ մարմնից մյուսը:

• Ի՞նչ է էլեկտրական հոսանքը:

Լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժումն անվանում են էլեկտրական հոսանք:

• Բացատրեք, թե նկարում պատկերված փորձում ինչպե՞ս է լիցքավորվում Բ էլեկտրացույցը: Ինչու՞ է մետաղալարում ծագող էլեկտրական հոսանքը կարճատև:

Բ էլեկտրացույցից դրական լիցքերը մետաղալարի օգնությամբ անցնում են Ա էլեկտրացույցին: Էլեկտրական հոսանքը տևում է այնքան մինչև երկու էլեկտրացույցների թերթիկները հավասրվում են:

• Ի՞նչ լիցքակիրների ուղղորդված շարժմամբ է պայմանավորված լուսադիոդի լուսարձակումը:

էլեկտրոնների ուղղորդված շարժմամբ

• Ինչպե՞ս է ընտրվում էլեկտրական հոսանքի ուղղությունը: 

Դրական լիցք ունեցող մասնիկների ուղղությունը:

• Ե՞րբ է հաղորդչով անցնող էլեկտրական հոսանքը չընդհատվող:

Երբ կան հոսանքի աղբյուրներ:

• Ի՞նչ է հոսանքի աղբյուրը:

Դրանք սարքեր են որոնք ապահովում են էլեկտրական հոսքը և տալիս են էլեկտրաէներգիա:

• Ի՞նչ մասերից է կազմված պարզագույն գալվանական տարրը:

Այն կազմված է երկու տարբեր մետաղե ձողերից (հիմնականում պղնձից և ցինկից):

• Ի՞նչ մասերից է բաղկացած պարզագույն էլեկտրական շղթան:

Գալվանական տարրի սեղմակներից, որոնք միացված են հաղորդալարերով:

• Նկարագրեք գալվանական տարրի աշխատանքը, երբ տարրի սեղմակներին հաղորդալարերով միացված է սպառիչ:

Գալվանական տարրի էներգիան դառնում է էլեկտրական էներգիա, որն էլ անցնում է սպառիչին և նպաստում նրա աշխատանքին:

• Էներգիայի ի՞նչ փոխակերպումներ են տեղի ունենում գալվանական տարրում:

Քիմիական էներգիան վերածվում է էլեկտրական էներգիայի

• Ի՞նչ է էլեկտրական կուտակիչը:

Դրանք գալվանական սարքեր են որոնք նախատեսված են բազմակի օգտագործման համար:

• Գալվանական տարրերի և կուտակիչների ի՞նչ կիրառություններ գիտեք:

Դրանք հատ հաճախ են օգտագործվում մեր կենցաղում: Օրինակ՝ կառավարման վահանակներում, էլեկտական ժամացույցներում, մեքենաների շարժիչի աշխատանքի համար:

• Ո՞ր սարքերն են կոչվում հոսանքի ֆիզիկական աղբյուրներ: Թվարկեք մի քանիսը:

Էլեկտրական գենարատորները, կամ երբ տարբեր տեսակի էներգիաները փոխակերպում են էլեկտրականի(օրինակ՝ միջուկային, լուսյաին էներգիաները):

• Ո՞ր երևույթի վրա է հիմնված էլեկտրացույցի աշխատանքը:Այն հիմնված է լիցքցքավորված մարմինների փոխազդեցություն վրա
• Նկարագրեք դպրոցական էլեկտրացույցի կառուցվածքը:

Այն կազմված է մետաղե շրջանակից, պլաստմասե խցանից, մետաղե ձողից և թերթիկներից

• Ի՞նչ է էլեկտրաչափը:

Դա Էլեկտրացույցի մի տեսակ է որը ունի սլաք և սանդղակ, որեսզի կարողանանք չափել էլեկտրականությունը

• Ըստ էլեկտրացույցի թերթիկների բացման անկյան կամ էլեկտրաչափի սլաքի շեղման՝ ինչպե՞ս ՞ս են դատում նրանց լիցքի մասին:

Ինչքան բացման անկյունը մեծ լինի այդքան ավելի շատ է էլեկտրականությունը

• Ինչպե՞ս ցույց տալ փորձով, որ էլեկտրական լիցքը բաժանվում է մասերի:

Մի էլեկտրականացված իրը մոտեցնել էլեկտրացույցին/էլեկտրաչափին ապա այդ էլէկտրացույցի գունդը հպել մեկ այլ էլեկտրացույցի գնդին: Մենք կտեսնենք, որ այդ էլեկտրականությւոնը կիսվում է և անցնում է մյուս սարքին:

• Կարելի՞ է արդյոք էլեկտրական լիցքն անվերջ բաժանել:

Ոչ: Այն ունի անբաժանելի լիցք որը որ q0=1.6×10-29Կլ է:

• Որքա՞ն է տարրական լիցքը:

q0=1.6×10-29Կլ

2. ՋԵՐՄԱՀԱՂՈՐԴՄԱՆ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ
Տարբերակ 1

I. Ջերմահաղորդման ո՞ր ձևի վրա է հիմնված բնակարանների ջրային
ջեռուցման համակարգի աշխատանքը . Այն հիմնված է կոնվեկցիայի վրա:
Պատ.՝2

II. (1) Երկփեղկ պատուհանները լավ են պաշտպանում ցրտից, որովհետև
փեղկերի միջև գտնվող օդը օժտված է վատ ջերմահաղորդականությամբ։
Պատ.՝2

III. (2) Ո՞ր նյութերն ունեն ամենամեծ ջերմահաղորդականությունը
Արծաթ, թուջ
Պատ.՝3,4

IV. (2) ամենափոքր ջերմահաղորդականությունը
Թուղթ, ծղոտ
Պատ.՝1,2

V.(1) Ի՞նչ գույնով են ներկում ինքնաթիռների, Երկրի արհեստական
արբանյակների, օդապարիկների արտաքին մակերևույթները, որպեսզի խուսափեն նրանց գերտաքացումից.
Պատասխանն է բաց արծաթագույն, քանի որ մուգ գույները կլանում են ջերմությունը:
Պատ.՝1

Advertisement

null

VI.(1) Փայտի կտորին մեխված են երկու միատեսակ մետաղյա սպիտակ թիթեղներ։
Նրանցից մեկի ներքին մակերևույթը պատված է մրով, իսկ մյուսինը թողած է փայլուն։ Թիթեղների արտաքին մակերևույթներին մոմով կպցված են լուցկիներ։
Թիթեղների միջև տեղավորում են մետաղյա շիկացած գունդ (նկ. 5):
Լուցկիները միաժամանա՞կ կպոկվեն թիթեղներից.
Մրոտված մակերևույթով թիթեղից լուցկին ավելի շուտ կպոկվի, քանի որ մուգ գույները ջերմակլանիչ են:

Պատ.՝2

VII.(1) Կփոխվի՞ արդյոք մարմնի ջերմաստիճանը, եթե նա ճառագայթմամբ
ավելի շատ էներգիա է կլանում, քան արձակում . Այն կտաքանա:
Պատ.՝1

VIII.(2) Ի՞նչ ուղղութամբ կտեղափոխվի օղը ամառային տաք օրվա ընթացքում (նկ. 6).
ԱԲԳԴ հերթականությամբ:
Պատ.՝1

Տարբերակ 2

(1) Ջերմահաղորդման ո՞ր ձևով է տաքանում գազօջախին դրված կաթսայում գտնվող ջուրը.
Այն կատարվում է կոնվեկցիայով:
Պատ.՝2

1. (1) Որպեսզի պտղատու ծառերը չցրտահարվեն, ձմռանը նրանց բները
ծածկում են թեփով։ Թեփը օժտված է վատ ջերահաղորղականությամբ։
Պատ.՝2

III. (2) Ո՞ր նյութերն են օժտված լավ ջերմահաղորդականությամբ
Ալյումին և կապար
Պատ.՝3,4

1. (2) Ո՞ր նյութերն են վատ ջերմահաղորդականությամբ
Օդ և բուրդ
Պատ.՝1,2

V .(1) Թվարկվածներից որո՞ւմ մեջ է ջերմահաղորդումը կատարվում հիմնականում ջերմահաղորդականությամբ.
1.օդ 2. աղյուս 3. ջուր
Պատ.՝2

VI.(2) Փորձանոթներից մեկը պատված է մրով, մյուսը սպիտակեցված է կրով (նկ.7)։
Նրանց մեջ լցված է միատեսակ ջերմաստիճան ունեցող տաք ջուր։
Փորձանոթներից որի՞ ջուրը ավելի արագ կսառչի.
Մրոտված անոթում, քանի որ այն ավելի արագ կարձակի ջերմությունը:
Պատ.՝2

Advertisement

null

VII.(1) Կարելի՞ է կանխագուշակել, թե ի՞նչ ուղղությամբ կփչի քամին ծովափում,
Երբ սկսվեն աշնանային ցուրտ եղանակները.
Կարելի է, այն կփչի ցամաքից դեպի ծով:
Պատ.՝3

VIII.(2) Սենյակում օդը տաքանում է ջրային ջեռուցման մարտկոցի միջոցով (նկ.8)։
Սենյակում ի՞նչ ուղղությամբ է տեղաշարժվում օղը.
ԱԲԳԴ, քանի որ ջեռուցման մարտկոցը տաքությունը տանում է դեպի բ կողմ:
Պատ.՝1

Տարբերակ 3

(1) Ջերմահաղորդման ո՞ր տեսակի շնորհիվ ենք տաքանում խարույկի մոտ.
Ճառագայթման
Պատ.՝3

1. (1) Նույն ջերմաստիճանն ունեցող առարկաները շոշափելիս
մետաղական առարկաները ավելի սառն են թվում, քան մյուսները։
Դա բացատրվում է նրանով, որ մետաղները օժտված են լավ ջերմահաղորդականությամբ։
Պատ.՝1

III. (1) Ո՞ր նյութերն են օժտված լավ ջերմահաղորդականությամբ
Ալյուրը և երկաթը
Պատ.՝2,3

^.(2) Ո՞ր նյութերն են վատ ջերահաղորղականությամբ
Ջուրը
Պատ.՝1

V(1) Կարելի՞ է կանխագուշակել, թե ծովափում ամռան շոգ օրվա ընթացքում ի՞նչ ուղղությամբ կփչի քամին.
Կարելի է, ծովից դեպի ցամաք
Պատ.՝2

1. (1) Անօդ տարածության մեջ իրարից հեռացված մարմինների միջև ջերմահաղորդման ո՞ր տեսակն է հնարավոր.
Ճառագայթման
Պատ.՝3

VII. (1) Կփոխվի՞ արդյոք մարմնի ջերմաստիճանը, եթե նա ճառագայթմամբ ավելի շատ էներգիա է անջատում, քան կլանում .
Այն կսառչի:
Պատ.՝2

VIII.(1) Անոթում եղած ջուրը տաքանում է սպիրտայրոցի օգնությամբ (նկ.9)։
Ո՞ր ուղղությամբ նա կտեղափոխվի.
ԱԲԳԴ ուղղությամբ
Պատ.՝1

Տարբերակ 4

I (1) Ջերմահաղորդման ո՞ր տեսակի շնորհիվ են տաքանում մթնոլորտի ներքևի շերտերը.
Կոնվեկցիայի:
Պատ.՝2

II (1) Որպեսզի արդուկի բռնակը չտաքանա, այն պատրաստվում է պլաստմասսայից։
Պլաստմասսան օժտված է վատ ջերմահաղորդականությամբ։
Պատ.՝2

III. (2) Ո՞ր նյութերն են օժտված լավ ջերմահաղորդականությամբ
Պողպատը և պղինձ
Պատ.՝1 և 3

IV (2) Ո՞ր նյութերն են վատ ջերմահաղորդականությամբ
Խցանը և օդը
Պատ.՝2 և 4

V 2) Թվարկվածներից որո՞ւմ կոնվեկցիայի միջոցով կարող է իրականանալ ջերմահաղորդումը.
Ջրում, 2. ավազում, 3. օդում
Պատ.՝1 և 3

VI.(2) Ձյան վրա դրված են սպիտակ, սև և կանաչ մահուդի երեք կտորներ։
Որոշ ժամանակ անց նրանց տակի ձյունը հալվում է (նկ.10)։
Նկարի վրա ո՞ր համարով է նշված սպիտակ, սև և կանաչ մահուդը.
սպիտակը – 1, սևը – 2, կանաչը – 3
Ավելի բաց գույները ավելի քիչ են ջերմություն կլանում:
Պատ.՝1

Advertisement

null

VII.(1) Ո՞ր թեյնիկում ջուրը ավելի արագ կսառչի՝ մաքուր սպիտակում, թե մրոտվածում.
Մրոտվածում:
Պատ.՝2

VIII.(2) Ամառային շոգ օրվա ընթացքում մթնոլորտում օդը ո՞ր ուղղությամբ կտեղափոխվի (նկ. 11).
ԱԴԳԲ ուղղությամբ:

Նպատակը․ ճոճանակի թելի երկարությունից տատանումների պարբերության և հաճախության կախվածության պարզաբանումը:

Անհրաժեշտ սարքեր և նյութեր․անցքով կամ կեռիկով գնդիկ,թել,ամրակալան՝կցորդիչով և թաթով,վայրկենաչափ կամ վայկենացույց,չափերիզ։

Աշխատանքի ընթացքը․1.100սմ երկարությամբ թելից կախել գնդիկ(կստացվի թելավոր  ճոճանակ),այն կախել այնպես,որ փոքր-ինչ սեղանից կամ գետնից  բարձր լինի:Գնդիկը շեղել հավասարակշռության դիրքից 8-ից  10սմ, և բաց թողել:Չափեք  40   լրիվ տատանումների ժամանակը,բանաձևերով հաշվեք տատանումների պարբերությունը և հաճախությունը:

Քայլեր

1. Վերցնել 100 սմ (1 մ) երկարությամբ թել
2. Կախել գնդիկ, որպեսզի ստացվի միազանգված ճոճանակ
3. Գնդիկը շեղել 8-10 սմ և բաց թողնել՝ թողնելով, որ այն ազատ տատանվի
4. Չափել 40 լրիվ տատանումների ժամանակը (T_40)

Հաշվարկներ

1. Պարբերության (T) հաշվարկ

Պարբերությունը (T) – մեկ լրիվ տատանման կատարման ժամանակն է:
Եթե 40 տատանումների համար գրանցվել է ժամանակը T40T_{40}T40​, ապա՝T=T4040T = \frac{T_{40}}{40}T=40T40​​

2. Հաճախության (f) հաշվարկ

Հաճախությունը (f) – մեկ վայրկյանում կատարվող տատանումների թիվն է, որը որոշվում է բանաձևով՝f=1Tf = \frac{1}{T}f=T1​

3. Համեմատություն տեսական բանաձևի հետ

Տեսականորեն, ճոճանակի տատանումների պարբերությունը կախված է միայն թելի երկարությունից՝T=2πlgT = 2\pi \sqrt{\frac{l}{g}}T=2πgl​​

որտեղ՝

• l=1l = 1l=1 մ – թելի երկարությունը
• g≈9.81g \approx 9.81g≈9.81 մ/վ² – ազատ անկման արագացումը

Հաշվարկենք տեսական TTT-ն՝T=2π19.81≈2.006 վայրկյանT = 2\pi \sqrt{\frac{1}{9.81}} \approx 2.006 \text{ վայրկյան}T=2π9.811​​≈2.006 վայրկյան

Փորձը կրկնել՝ կարճացնելով թելը չորս անգամ,տատանումների լայնույթը դարձնելով 2սմ- ից 3սմ:

Անել եզրակացություններ՝ճոճանակի թելի երկարությունիցտատանումների պարբերության և հաճախության կախումների վերաբերյալ։

Փորձի կրկնություն՝ թելը կրճատելով 4 անգամ

Եթե սկզբում թելի երկարությունը 1 մ էր, ապա նոր փորձի համար՝l′=14=0.25 մl’ = \frac{1}{4} = 0.25 \text{ մ}l′=41​=0.25 մ

Տատանումների լայնույթը (ամպլիտուդը) փոխարինվում է 2-3 սմ-ով, ինչը նվազեցնում է հնարավոր շեղումները տեսական հաշվարկներից:

Հաշվարկներ նոր պայմաններում

Տեսական պարբերությունը՝T′=2πl′gT’ = 2\pi \sqrt{\frac{l’}{g}}T′=2πgl′​​ T′=2π0.259.81T’ = 2\pi \sqrt{\frac{0.25}{9.81}}T′=2π9.810.25​​ T′≈1.003 վայրկյանT’ \approx 1.003 \text{ վայրկյան}T′≈1.003 վայրկյան

Քանի որ թելը կրճատվել է 4 անգամ, նկատենք, որ պարբերությունը՝T′=T2T’ = \frac{T}{2}T′=2T​

այսինքն, այն նվազել է 2 անգամ:

Հաճախությունն այժմ՝f′=1T′≈0.997 Hzf’ = \frac{1}{T’} \approx 0.997 \text{ Hz}f′=T′1​≈0.997 Hz

որը 2 անգամ մեծացել է:

---

Եզրակացություններ

1. Թելի երկարության նվազեցումը նվազեցնում է պարբերությունը
   • Երբ lll կրճատվում է 4 անգամ, պարբերությունը TTT նվազում է 2 անգամ։
   • Ընդհանուր կախումը՝ T∼lT \sim \sqrt{l}T∼l​
2. Թելի երկարության նվազեցումը մեծացնում է հաճախությունը
   • Քանի որ f=1Tf = \frac{1}{T}f=T1​, երբ TTT նվազում է, fff մեծանում է։
   • Երբ lll նվազում է 4 անգամ, հաճախությունը մեծանում է 2 անգամ։
3. Տատանումների լայնույթի (ամպլիտուդի) փոքր փոփոխությունը էական ազդեցություն չի ունենում պարբերության վրա։
   • Քանի դեռ A≪lA \ll lA≪l, պարբերությունը մնում է գրեթե անփոփոխ։

Այսպիսով, փորձը հաստատում է, որ ճոճանակի պարբերությունը կախված է միայն թելի երկարությունից և գրեթե չի փոփոխվում փոքր ամպլիտուդների դեպքում

Գաղափար մեխանիկական տատանումների մասին:

Դասարանում քննարկվող հարցեր.

1.Մեխանիկական տատանումների տարբեր օրինակներ

Մեխանիկական տատանումները ֆիզիկական մարմնի շարժումներ են, որոնք կրկնվում են ժամանակի ընթացքում: Ահա մի քանի օրինակ՝

1. Թելավոր ճոճանակ – Օրինակ, ժամացույցի ճոճանակը տատանվում է հավասարակշռության դիրքի շուրջ:
2. Դիապազոն – Երաժշտական գործիքի լարերը տատանվում են, երբ քաշում կամ հարվածում ես դրանց:
3. Գարնանային օրորոց – Եթե մարմինը ամրացնենք գարնան վրա և ձգենք, ապա այն կսկսի տատանվել վեր ու վար:
4. Կախովի կամուրջներ – Ուժեղ քամու կամ քայլողների ազդեցությամբ կամուրջները կարող են տատանվել:
5. Ձայնային ալիքներ – Օդի մոլեկուլների տատանումներն առաջացնում են ձայն:
6. Սրտի բաբախյուն – Սրտամկանը պարբերաբար կծկվում և թուլանում է, ինչը նույնպես տատանում է:
7. Օվկիանոսի ալիքներ – Ջրի մասնիկները կատարում են տատանումներ վեր ու վար:

2.Ի՞նչն է բնորոշ բոլոր տատանողական շարժումներին

Հավասարակշռության դիրքի շուրջ շարժում – Մարմինը տատանվում է որոշակի կայուն դիրքի (հավասարակշռության դիրքի) շուրջ:Կրկնվող շարժում – Շարժումը կրկնվում է որոշակի ժամանակահատվածում:Պարբերականություն – Եթե տատանումներն ունեն հաստատուն պարբերություն, ապա դրանք կոչվում են պարբերական տատանումներ:Իներտություն և վերականգնող ուժ – Մարմինը շարունակում է շարժվել իներցիայի ուժի ազդեցությամբ, իսկ վերականգնող ուժը (օրինակ՝ առաձգական կամ ձգող ուժը) այն վերադարձնում է հավասարակշռության դիրքին:Ուժերի փոխազդեցություն – Տատանողական շարժման ընթացքում մարմնի վրա ազդող ուժերը պարբերաբար փոխվում են, օրինակ՝ ճոճանակի դեպքում ձգողականությունը և լարը միմյանց հետ փոխազդում են:

3.Ո՞ր տատանումներն են անվանում պարբերական

Ճոճանակի շարժումը – Եթե առանց արտաքին միջամտության այն շարժվում է, ապա կրկնում է նույն տատանումները որոշակի ժամանակահատվածում։Գարնան վրա ամրացված մարմնի տատանումները – Եթե գարունը ձգենք ու բաց թողնենք, ապա այն կսկսի պարբերական տատանումներ կատարել։Երաժշտական գործիքների լարերի տատանումները – Երբ լարը հարվածում ենք, այն տատանվում է որոշակի հաճախականությամբ։Սրտի բաբախյունը – Սիրտը մշտապես բաբախում է որոշակի պարբերականությամբ։

4.Ո՞ր ֆիզիկական մեծությունն է կոչվում տատանումների պարբերություն

Եթե ճոճանակը 2 վայրկյանում կատարում է մեկ ամբողջական տատանում, ապա նրա պարբերությունը կլինի T = 2s։

5.ի՞նչ միավորներվ է արտահայտվում տատանումների պարբերությունը

Եթե որևէ ճոճանակ կատարում է մեկ ամբողջական տատանում 2 վայրկյանում, ապա դրա պարբերությունը կլինի T = 2 s։Եթե մի լար կատարում է մեկ ամբողջական տատանում 0.01 վայրկյանում, ապա T = 0.01 s։

6.ի՞նչ է տատանումների լայնույթը:ինչ միավորներվ է այն արտահայտվում;

Եթե ճոճանակը հավասարակշռության դիրքից հեռանում է առավելագույնը 10 սմ, ապա դրա լայնույթը կլինի A = 10 սմ։Երաժշտական գործիքի լարը տատանվում է 2 մմ դեպի յուրաքանչյուր կողմ, այսինքն՝ A = 2 մմ։

7.ի՞նչ է տատանումների հաճախությունը;Ինչ միավորներով է այն արտահայտվում

Եթե երաժշտական լարը կատարում է 500 տատանում մեկ վայրկյանում, ապա դրա հաճախությունը կլինի f = 500 Hz։

8.Ո՞ր հաճախություննէկոչվում 1Հց։

Եթե ճոճանակը 1 վայրկյանում մեկ անգամ շարժվում է մի կողմ, հետո վերադառնում, ապա դրա հաճախությունը 1 Hz է։Եթե էլեկտրական հոսանքի փոփոխական լարումը վեր ու վար փոփոխվում է 1 անգամ վայրկյանում, ապա դրա հաճախությունը 1 Hz է։Մարդու սրտի բաբախյունը, որը մոտավորապես 60-70 անգամ է կրկնվում մեկ րոպեում, ունի միջին հաճախություն՝ 1 Hz-ից քիչ (մոտ 1.2 Hz)։

Փորձ,որը կարող եք կատարել տանը․

1.100սմ երկարությամբ թելից կախեք որևէ գնդիկ(կստացվի թելավոր  ճոճանակ),այն կախեք այնպես,որ փոքր-ինչ սեղանից կամ գետնից  բարձր լինի:Գնդիկը շեղեք հավասարակշռության դիրքից 8-ից  10սմ և բաց թողեք:Չափեք  40   լրիվ տատանումների ժամանակը,բանաձևերով հաշվեք տատանումների պարբերությունը և հաճախությունը:

Ճոճանակի դեպքում – Եթե այն 1 վայրկյանում մեկ անգամ գնում է մի կողմ, հետո վերադառնում, ապա դա նշանակում է, որ այն կատարել է կես տատանում, ոչ թե ամբողջական տատանում։ Այս դեպքում հաճախությունը կլինի 0.5 Hz, իսկ եթե ամբողջական տատանումն 1 վայրկյանում է տեղի ունենում, ապա հաճախությունը կլինի 1 Hz։

Փոփոխական հոսանքի դեպքում – Եթե էլեկտրական հոսանքի լարումը ամբողջական ցիկլ է կատարում 1 վայրկյանում, ապա դրա հաճախությունը 1 Hz է։

Սրտի բաբախյունի դեպքում – Եթե սիրտը 60 անգամ բաբախում է 1 րոպեում (60 վայրկյանում), ապա հաճախությունը կլինի՝f=6060=1Hzf = \frac{60}{60} = 1 Hzf=6060​=1Hz

Եթե այն բաբախում է 72 անգամ մեկ րոպեում, ապա հաճախությունը՝f=7260=1.2Hzf = \frac{72}{60} = 1.2 Hzf=6072​=1.2Hz

Փորձը կրկնեք՝ կարճացնելով թելը չորս անգամ,տատանումների լայնույթը դարձնելով 2սմ- ից 3սմ:

Այսինքն, երբ թելը 4 անգամ կարճանում է, պարբերությունը 2 անգամ նվազում է։

• Եթե սկզբում T = 2 s էր, ապա նոր T’ = 1 s։
• Եթե սկզբում հաճախությունը f = 0.5 Hz էր, ապա նոր f’ = 1 Hz։

Տատանումների լայնույթը 2-3 սմ դարձնելը չի փոխում պարբերությունը, քանի որ այն կախված չէ լայնությունից, այլ միայն թելի երկարությունից։

Եզրակացություն

• Թելի երկարությունը փոքրացնելու դեպքում պարբերությունը փոքրանում է, իսկ հաճախությունը մեծանում։
• Լայնույթը (թափահարելու հեռավորությունը) չի ազդում պարբերության վրա։

Արեք եզրակացություն ճոճանակի թելի երկարությունից տատանումների պարբերության և հաճախության կախումների  վերաբերյալ:

• Տատանումների պարբերությունը (T) մեծանում է, այսինքն՝ ճոճանակը ավելի դանդաղ է տատանվում։
• Տատանումների հաճախությունը (f) փոքրանում է, այսինքն՝ մեկ վայրկյանում կատարվող տատանումների թիվը նվազում է։

 Փորձ   տեսագրեք ,պատրաստեք նյութ,տեղադրեք ձեր բլոգներում, հղումը ուղարկեք ինձ: