Դաս 1

ԵԶՐՈՒՅԹՆԵՐ
Վերածնունդ (ֆրանս.՝ Ռենեսանս) — Հասարակական–քաղաքական և մշակութային շարժում. սկսվել է Իտալիայում XIV դարում:
Բարձր Վերածնունդ — Վերածննդի զարգացման բարձրակետը. ընդգրկում է
XV դարի վերջից մինչև XVI դարի կեսերն ընկած ժամանակահատվածը:
Ուտոպիա — Իդեալական հասարակարգի ստեղծման ուսմունք: Այն սովորաբար
անիրատեսական է։

Նոր մշակույթի առաջացման պատմական պայմանները:
Վերածննդի մշակույթի առաջացումը կապված էր քաղաքների և ապրանքադրամական հարաբերությունների զարգացման հետ։ Քաղաքների հարուստ առևտրականներն ու արհեստավորները իրենց հարստության մի մասը ծախսում էին շքեղ պալատներ, շենքեր կառուցելու, երեխաներին կրթության տալու համար։ Աճեց մի շարք մասնագետների՝ ճարտարապետ, ճարտարագետ, նկարիչ, ուսուցիչ, պահանջարկը։ Մինչև նոր մշակույթի երևան գալը միջնադարի մտածողները առավելապես գրում էին Աստծո մասին, իրենց խնդիրն էին համարում դավանաբանական հարցերի պարզաբանումը։
Իտալիայի քաղաքների տնտեսական և մշակութային բուռն զարգացումը փոխեց վերաբերմունքը հոգևոր և աշխարհիկ կյանքի հանդեպ: XIV դարից սկսած՝ փորձեր էին արվում վերականգնելու մոռացության մատնված անտիկ մշակույթը և օգտագործելու դրա կարևոր նվաճումները։

Վերածննդի բովանդակությունը
Սկիզբ առնող նոր մշակույթի ներկայացուցիչները խոնարհվում էին հունահռոմեական արվեստի և գիտության առջև, այն համարում էին մշակույթի «ոսկեդար»։ Վերածննդի գործիչներն ուսումնասիրում էին ոչ միայն Սուրբ Գիրքը, այլև անտիկ հեղինակներին, որոնց
ուշադրության կենտրոնում հիմնականում մարդն էր։ Դասական լատիներենը դարձավ պաշտոնական հաղորդակցության ու գիտության լեզու:Վերածննդի ներկայացուցիչները սկսեցին հետաքրքրություն դրսևորել մարդու և նրա երկրային կյանքի նկատմամբ։ Մարդը դարձավ նոր մշակույթի ուսումնասիրման և ճանաչողության առանցքը։ Այդ պատճառով Վերածննդի գործիչներին սկսեցին անվանել հումանիստներ: Հումանիստներն իրենց հիմնական նպատակը
համարում էին մարդուն ճանաչելը։ Նրանց կարծիքով մարդն ունի արժանապատվություն, անհատական արժեք և ամեն ինչի հասնելու ունակություն: XV դ. հումանիզմը վերածվեց մշակութային շարժման, քանի որ հումանիստներն իրենց գաղափարները տարածում էին հասարակության տարբեր խավերում։ Այսպես սկսեցին վերածնվել անտիկ հասարակության բազմաթիվ արժեքներ։ Ահա թե ինչու XIV–XVII ­դդ. առաջին կեսն ընկած ժամանակաշրջանը ստացավ Վերածնունդ (Ռենեսանս) անվանումը:

Առաջադրանք 1

Սովորել դասը և պատասխանել հարցերին

1. Ի՞նչ է նշանակում Վերածնունդ:

Հասարակական–քաղաքական և մշակութային շարժում. սկսվել է Իտալիայում XIV դարում:

2. Ովքե՞ր էին հումանիստները:

Հումանիստները Վերածննդի գործիչներն էին։

• Դաս 2 

Իտալական գրականությունը և արվեստը
Մշակութային այս նոր մոտեցումների հիման վրա բուռն զարգացում ապրեցին իտալական գրականությունը, արվեստը և գիտությունը։ Վերածննդի գրականությունը հիմնադրել են «Ֆլորենցիայի երեք լուսատուները»՝ Դանտե Ալիգիերին,Ֆրանչեսկո Պետրարկան և Ջովանի Բոկաչչոն: Դանտեն աշխարհին հայտնի է իր «Աստվածային կատակերգություն» պոեմով։ Պետրարկան առաջինն էր, որի պոեզիան ամբողջովին նվիրված էր մարդուն։ Նրա գաղափարները շարունակեց Բոկաչչոն։
Այսպես կոչված Բարձր Վերածննդի աշխարհահռչակ ստեղծագործողներ են Լեոնարդո դա Վինչին, Միքելանջելո Բուոնարոտին և Ռաֆայել Սանտին։ Բարձր Վերածննդի դարաշրջանում մեծ զարգացում ապրեց նաև փիլիսոփայական և քաղաքագիտական միտքը։ Սոցիալական հավասարության և արդարության գաղափարները տեղ են գտել հումանիստ Թոմազո Կամպանելայի «Արևի քաղաքը» ուտոպիական ստեղծագործության մեջ։
Իտալիայի վերամիավորման և պետության կառավարման հարցերին էին նվիրված Նիկոլո Մաքիավելու «Տիրակալը» և «Ֆլորենցիայի պատմությունը» աշխատությունները։ Մաքիավելու նպատակը միասնական ու անկախ Իտալիայի ստեղծումն էր։ Նրա կարծիքով այս նպատակին հասնելու համար չպետք է կանգ առնել բռնության, կեղծիքի և դաժանության առջև։ «Նպատակն արդարացնում է միջոցները»,— ասում էր նա։
Վերածննդի մշակույթը մեծ դեր է խաղացել իտալացիների պատմության մեջ։ Ներքին կռիվներից և օտարերկրյա տիրապետությունից թուլացած Իտալիայում նոր մշակույթի հիման վրա սկսեց զարգանալ ազգային միասնության գիտակցությունը։ Սակայն այդ ժամանակ չկային Իտալիան միավորող ուժեր, ուստի երկիրը դեռ երկար ժամանակ մնաց մասնատված։

Հյուսիսային Վերածնունդը
Վերածնունդը Իտալիայից տարածվեց եվրոպական մյուս երկրներում, որոնք հիմնականում ընկած էին Իտալիայից հյուսիս: Այդտեղի նոր մշակույթը ստացել է Հյուսիսային Վերածնունդ ընդհանրական անվանումը: Դրա նշանավոր գործիչներից էր նիդերլանդացի
Էրազմ Ռոտերդամցին: Նրան մեծ հռչակ բերեց «Գովք հիմարության» երգիծական ստեղծագործությունը: Նա ծաղրի է ենթարկում եկեղեցու քարացած կանոնները և
մարդկանց արատները: Նշանավոր հումանիստ էր անգլիացի Թոմաս Մորը: Նա հայտնի դարձավ «Ուտոպիա» գրական ստեղծագործությամբ: Զարգացում ապրեց նաև Հյուսիսային Վերածննդի
արվեստը: Այդ բնագավառում հատկապես մեծ հռչակ էին վայելում Ալբրեխտ Դյուրերը, Ռեմբրանդտը և Պիտեր Բրոյգել Ավագը: Այսպիսով՝ Վերածննդի դարաշրջանում սկսեց ձևավորվել եվրոպական նոր մշակույթը:

ԲԱՌԱՊԱՇԱՐ
Հումանիստ — Մարդասեր:
Դանտե Ալիգիերի — Իտալացի բանաստեղծ Ֆլորենցիա քաղաքից
(1265–1321 թթ.)։ Կա տեսակետ, որ նրանով է սկզբնավորվում Վերածնունդը։Դանտեի գլուխգործոցը՝ «Աստվածային կատակերգությունը», համարվում է իտալերենով գրված ամենանշանավոր գրական գործը և համաշխարհային գրականության գլուխգործոց
Ֆրանչեսկո Պետրարկա — Իտալացի բանաստեղծ Ֆլորենցիա քաղաքից, համարվում է առաջին հումանիստ հեղինակը (1304–1374 թթ.)։
Ջովանի Բոկաչչո — Իտալացի գրող Ֆլորենցիա քաղաքից (1313–1375 թթ.)։Բոկաչչոյի «Դեկամերոն» ստեղծագործության մեջ տեղ են գտել իրական կյանքից վերցրած հետաքրքրաշարժ փոքրիկ պատմվածքներ։ Հեղինակի կարծիքով մարդկային արժանապատվությունը պայմանավորված է ոչ թե ծնունդով, այլ բարոյական
կատարելությամբ և փառավոր գործերով։

Լեոնարդո դա Վինչի — Իտալացի նկարիչ, գիտնական (1452–1519 թթ.)։Լեոնարդո դա Վինչին հանճարեղ գեղանկարիչ է,հայտնի է իր «Ջոկոնդա» («Մոնա Լիզա») նկարով
և «Խորհրդավոր ընթրիքը» որմնանկարով, որոնք Վերածննդի կերպարվեստի բարձրագույն նվաճումներից են։ Նա նաև նշանավոր գիտնական էր։ Ստեղծել է թռչող սարքերի և ստորջրյա լողացող մեքենաների ուրվագծեր։

Միքելանջելո Բուոնարոտի — Իտալացի հռչակավոր քանդակագործ, նկարիչ և
ճարտարապետ (1475–1564 թթ.)։«Դավիթ», Միքելանջելոյի մարմարյա ստեղծագործությունը, գտնվում է Ֆլորենցիայում։Պիետա (Միքելանջելո), Միքելանջելո Բուոնարրոտիի ստեղծագործությունը, որը գտնվում է Վատիկանի Սուրբ Պետրոս տաճարում։Միքելանջելոյի ամենահզոր ստեղծագործություններից են համարվում Վատիկանի Սիքստինյան մատուռի պատկերազարդումները (1508-1512 թթ.): Ստեղծագործական ու ֆիզիկական ահռելի տառապանքների գնով, որոնք ձգվել են չորս տարի, նա մատուռի առաստաղն ու պատերի վերնամասերը զարդարել է աստվածաշնչյան թեմաներով արված հիրավի հոյակապ բազմաթիվ պատկերներով, որոնք տրամաբանական դասավորվածություն ունեն։ 
Ռաֆայել Սանտի — Իտալացի նկարիչ և ճարտարապետ (1483–1520 թթ.)։Ռաֆայելի բազմաթիվ «մադոննաները» (Տիրամայր) գովերգում են կնոջ գեղեցկությունն ու մայրական քնքշանքը։ «Սիքստինյան Տիրամայրը» նրա ամենահայտնի կտավն է։ Նրա մասին. «Ի ծնե օժտված լինելով համեստությամբ և բարությամբ, որը սոսկ հազվադեպ է հանդիպում մարդկանց մեջ,
նա իր ազնիվ բնավորությանը միացրել էր իբրև գեղեցկագույն զարդարանք նրբագեղ բարեհամբույրությունը, որը երևան էր բերում իր փաղաքշանքը և հաճելիությունը բոլոր մարդկանց նկատմամբ վարմունքում և բոլոր կարգի գործերում»
Ռեմբրանդտ — Հոլանդացի աշխարհահռչակ նկարիչ (1606–1669 թթ.)։Անառակ որդու վերադարձը, Ռեմբրանդի հայտնի ստեղծագործություն, հիմնված համանուն առակի վրա, ցուցադրված է Էրմիտաժում։
Ալբրեխտ Դյուրեր — Գերմանացի նկարիչ, փորագրիչ (1471–1528 թթ)։«Մելանխոլիա», գերմանացի նկարիչ Ալբրեխտ Դյուրերի փորագրությունը։ Ավարտել է 1514 թվականին։ Սա Դյուրերի ամենախորհրդավոր աշխատանքներից է, աչքի է ընկնում մտքերի բարդությամբ և խորությամբ, խորհրդանիշների առատությամբ։ Աղոթող ձեռքեր,
Պիտեր Բրոյգել Ավագ — Ֆլամանդացի նկարիչ (մոտ 1525–1569 թթ.)։

Առաջադրանք 2

>Սովորել դասը

Լրացուցիչ աշխատանք

>Ինքնուրույն հետազոտի՛ր և ներկայացրո՛ւ Վերածննդի դարաշրջանի քո նախընտրած գործչի
մասին և ներկայացրո՛ւ:

Վստահությամբ կպատմեմ Վերածննդի դարաշրջանի ամենամեծ հանճարներից մեկի՝ Լեոնարդո դա Վինչիի մասին, որն անխոս մեծ ազդեցություն է ունեցել արվեստի, գիտության և տեխնոլոգիայի ոլորտներում:

Կենսագրություն

Լեոնարդո դա Վինչին ծնվել է 1452 թ. ապրիլի 15-ին Իտալիայի Վինչի գյուղում, Ֆլորենցիայի մոտակայքում։ Նա իր ժամանակի համար բացառիկ ուսում ստացավ՝ սովորելով նկարչություն, քանդակագործություն, անատոմիա, ճարտարագիտություն, ճարտարապետություն, ֆիզիկա և մեխանիկա: Դա Վինչին միաժամանակ գիտնական էր և արվեստագետ, ինչը նրան դարձնում էր իր ժամանակի լավագույն բազմագիտակներից մեկը։

ԵԶՐՈՒՅԹՆԵՐ
Ազատամտություն — Հասարակական մտքի ուղղություն, որը մերժում է եկեղեցու կողմից կրոնական դոգմաների բանական մեկնաբանության վրա
դրված արգելքները։
Բնական իրավունք — Իրավունք, որը մարդուն տրված է ի ծնե, բնությունից։
Այն անկախ է ամեն տեսակի իշխանությունից, անփոփոխ է ու հաստատուն։
Դրանք են կյանքի, արժանապատվության, սեփականության, ընտանիք
կազմելու, անձի անձեռնմխելիության և այլ իրավունքներ։
Ռացիոնալիզմ — Փիլիսոփայական ուղղություն, ըստ որի՝ գործունեության և
աշխարհընկալման հիմքը բանականությունն է։
Սնահավատություն — Հավատ բնության ուժերով չբացատրվող երևույթների
հանդեպ (հայերեն սին՝ կեղծ բառից)։
ԲԱՌԱՊԱՇԱՐ
Կլիմենտ XIV — Հռոմի պապ 1769-1774 թթ.։
Գրոտիուս — Հոլանդացի հումանիստ (1583-1645)։
Ջոն Լոկ — Անգլիացի հումանիստ (1632–1704)։
Լուսավորական շարժման նշանավոր գործիչներ՝
Ֆրանսիա — Ֆ. Վոլտեր, Դ. Դիդրո, Ժ. Ժ. Ռուսո, Շ. Մոնտեսքյո
Անգլիա և Շոտլանդիա — Ա. Շաֆտսբըրի, Դ. Հյում, Ա. Սմիթ
Իտալիա — Պ. Վերրի, Չ. Բեկկարիա
Գերմանիա — Յ. Հերդեր, Ի. Կանտ, Ֆ. Շիլլեր 

Ի՞նչ է Լուսավորական շարժումը
XVII-XVIII դարերում եվրոպական երկրների առաջատար մտավորականությանը հուզում էին հասարակության քաղաքական և սոցիալական կարգի և մարդկանց իրավունքների հիմնախնդիրները: Նրանք գտնում էին, որ անձը և հասարակությունը ճանաչելու միակ միջոցը միտքն է։ Գիտության նվաճումները անհրաժեշտ է կիրառել ի շահ հասարակության զարգացման։ Այդ նպատակով պետք էր գիտելիքները ժողովրդականացնել։
Լուսավորական շարժման հիմքում ընկած էին ռացիոնալիզմը և ազատամտությունը։
Գրոտիուսը զարգացրեց դեռևս անտիկ ժամանակներում ստեղծված «Բնական իրավունքի տեսությունը»։ Նա արդարացի էր համարում այն հասարակությունը, որի օրենքները բխում են բնությունից, այսինքն՝ բնական են և մարդու կամքից անկախ: Ջոն Լոկը կարծում էր, որ հասարակության բնական վիճակը ժողովրդի ինքնիշխանությունն է, իսկ ազատությունը և սեփականության իրագործումը մարդկանց անօտարելի իրավունքներն են: Բնական իրավունքով զբաղվող առանձին մարդկանց գործունեությունը XVIII դ. դարձավ հզոր հասարակական շարժում: Հասարակության արդիականացման ուղիների որոնումները վերածվեցին սուր բանավեճերի, որոնց մասնակցում էին հազարավոր մարդիկ, նույնիսկ կանայք: Դրանք իմաստասերներ էին, գրողներ, արվեստագետներ, հրապարակախոսներ և հասարակական գործիչներ:Լուսավորականությունը դարձավ համաեվրոպական հոգևոր երևույթ, որտեղ գլխավոր դերը խաղում էր Ֆրանսիան: Այդ շարժումն այնքան մեծ ազդեցություն ունեցավ, որ XVIII դարն անվանեցին Լուսավորության դար: Նորովի իմաստավորվեցին գիտությունը, մշակույթը, քաղաքականությունը և տնտեսությունը: Լուսավորական շարժումը տարածվեց նաև Հյուսիսային Ամերիկայում և այլուր։ Ֆրանսիացի մեծ լուսավորիչ Դենի Դիդրոն (1713-1784) հրատարակեց «Հանրագիտարաններ» մեծ աշխատությունը (35 հատոր)։ Դրանցում ներկայացված էին մարդկության պատմության ընթացքում ստեղծված բոլոր գիտելիքները (ընդգրկում է շուրջ 70 հազար բառ)։ Նույնպիսի աշխատություններ ստեղծվեցին նաև Անգլիայում և Գերմանիայում։ Լուսավորիչները գտնում էին, որ քրիստոնեությունը սխալների աղբյուր է, որի պատճառով մարդկանց մեջ առաջանում է սնահավատություն։ Նրանց կարծիքով աստված գոյություն ունի, սակայն նա ընդամենը ստեղծել է աշխարհը, իսկ դրանից հետո այլևս չի միջամտել մարդկանց գործերին: 

Լուսավորականների հիմնական գաղափարները
Հասարակության վերափոխման կամ նոր հասարակության ստեղծման վերաբերյալ լուսավորական գործիչների տեսակետները կարելի է ներկայացնել հետևյալ հիմնական գաղափարների տեսքով.

1. Ավատատիրական կարգի և նրա հասարակական
   կառույցների մերժում:
2. Մարդկային բանականությունը հասարակական
   երևույթների և զարգացման բացատրման գլխավոր
   միջոցն է: Շրջանառության մեջ դրվեց «բանական ազգ»
   հասկացությունը: Ըստ դրա՝ լուսավորական գաղափարները
   պետք է ներթափանցեին հասարակության լայն շրջանակներ, այլ ոչ թե սահմանափակվեին առանձին անհատներով
3. Հասարակության առաջադիմության շարժիչ
   ուժերն են գիտությունը, կրթությունը, կատարյալ օրենքները, գաղափարները, իսկ արգելակիչ ուժը՝ կաթոլիկ
   եկեղեցին, կրոնական մոլեռանդությունը և տգիտությունը: Սակայն լուսավորականները խնդիր չէին դնում
   վերացնելու կրոնը:
4. Մարդկանց և ազգերի բնական իրավունքների՝
   կյանքի, ազատության և սեփականության ապահովում:
5. Իշխանության աղբյուրը ազգն է, պետությունը՝
   հասարակական դաշինքը, օրենքները՝ ընդհանուրի
   կամքի դրսևորումը:
6. Սահմանադրական կարգի և քաղաքացիական
   հասարակության ստեղծում: Բռնապետության և միապետության ժխտում, հանրապետության կամ սահմանադրական միապետության հաստատում:
7. Պետական բարձրագույն իշխանության՝ օրենսդիր, գործադիր և դատական մարմինների տարանջատում և անկախացում:
8. Աշխատանքը ժողովուրդների և մարդկանց
   հարստության գլխավոր միջոցն է: 

Լուսավորական շարժման հետևանքները
Լուսավորական շարժումը կարևորագույն նշանակություն ունեցավ Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի հետագա պատմության վրա։ Դրա ազդեցությունը հատկապես մեծ էր Ամերիկայի անկախության պատերազմի և սահմանադրության, ինչպես նաև Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության վրա։
Լուսավորական շարժումը ծանր հարված հասցրեց ազնվականության և հոգևորականության հեղինակությանը, նրանց ազդեցությանը հասարակության սոցիալական, մտավոր և մշակութային կյանքի վրա։ Եվրոպական առաջատար պետությունների խորհրդարանները օրենքներ մշակեցին ստրկության վերացման և մարդու իրավունքների ձևակերպման ուղղությամբ։
Հասարակական կարծիքի ճնշման տակ 1773 թ. Հռոմի պապ Կլիմենտ XIV-ի հրամանագրով ցրվեց ճիզվիտների միաբանությունը Եվրոպայում։ Նրանք վտարվեցին Ֆրանսիայից, Իսպանիայից, Պորտուգալիայից։ Մինչև լուսավորության դարաշրջանը Եվրոպայում գիտության լեզուն վաղուց մեռած լատիներենն էր։ Գիտական գիտելիքները լայն հասարակությանը հասանելի դարձնելու նպատակով սկսեցին գիտական աշխատություններ գրել ազգային լեզուներով։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1.Ի՞նչ է լուսավորական շարժումը։

Լուսավորական շարժումը XVII-XVIII դարերում Եվրոպայում ծագած մտավոր շարժում էր, որի նպատակն էր հասարակության և պետական կառավարման կատարելագործումը գիտության, կրթության և բանականության հիման վրա։ Այն շեշտադրում էր բնական իրավունքների, ազատության և ժողովրդական ինքնիշխանության կարևորությունը։

2.Ո՞վ է Ջոն Լոկը։ Ինչ տեսություն է նա զարգացրել։

Ջոն Լոկը անգլիացի փիլիսոփա է, որը զարգացրել է բնական իրավունքի տեսությունը։ Նա պնդում էր, որ մարդկանց բնական իրավունքներն են կյանքը, ազատությունը և սեփականությունը, իսկ հասարակության բնական վիճակը՝ ժողովրդի ինքնիշխանությունը։

3.Ովքե՞ր են լուսավորյալ միապետները։

Լուսավորյալ միապետները այն թագավորներն էին, որոնք լուսավորական գաղափարներով ներշնչված, փորձում էին բարեփոխումներ իրականացնել իրենց երկրներում՝ կիրառելով օրենքների արդիականացում, կրթության զարգացում և բռնապետական կառավարման մեղմացում։ Նման օրինակներ են Ավստրիայի Մարիա Թերեզան և Հաբսբուրգյան Յոզեֆ II-ը, Պրուսիայի Ֆրիդրիխ Մեծը և Ռուսաստանի Եկատերինա II-ը։

ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԵՎ ԱՄՓՈՓԻՉ ԱՇԽԱՏԱՆՔ

1. Հիմնավորի՛ր, որ գիտության նվաճումները պետք է կիրառվեն ի շահ հասարակության։

Գիտության նվաճումներն ապահովում են մարդկանց կյանքի որակի բարձրացումը՝ ստեղծելով տեխնոլոգիաներ, որոնք հեշտացնում են աշխատանքը, առողջապահության ոլորտում գտածոները՝ երկարացնում կյանքի տևողությունը, իսկ կրթության միջոցով գիտելիքի տարածումը խթանում է հասարակության առաջընթացը։ Առանց գիտության նվաճումների կիրառման հնարավոր չէ լուծել սոցիալական, տնտեսական և բնապահպանական հիմնախնդիրները

2. Ճի՞շտ էր լատիներենի փոխարեն գիտության լեզուն ազգային լեզու դարձնելը։

Այո՛, ճիշտ էր, քանի որ ազգային լեզուներով գիտության տարածումը նպաստեց գիտելիքի հասանելիության լայնացմանը։ Սա խթանեց գիտության ժողովրդականացումը, թույլ տվեց հասարակության տարբեր խավերին ներգրավվել գիտական աշխատանքներում և արագացրեց մշակութային զարգացումը։

3. Որո՞նք  են մարդկանց և ազգերի բնական իրավունքները։ Արդյո՞ք ներկայումս
դրանք պաշտպանվում են սահմանադրությամբ։

Մարդկանց և ազգերի բնական իրավունքներն են՝ կյանքի, ազատության և սեփականության իրավունքները։ Ժամանակակից սահմանադրություններում և միջազգային պայմանագրերում դրանք պաշտպանված են։ Այնուամենայնիվ, որոշ երկրներում կամ իրավիճակներում այդ իրավունքները կարող են խախտվել։

4. Համաձա՞յն ես այն մտքին, որ մարդն ի ծնե ազատ է։ Հիմնավորի՛ր քո տեսակետը։ Քննարկում լուսավորիչների հետևյալ գաղափարը. «Անհրաժեշտ է մարդկանց համար ապահովել ազատ, սահմանափակումներից զերծ

Այո՛, համաձայն եմ, որ մարդը ի ծնե ազատ է, քանի որ ազատությունը մարդկային բնույթի հիմնական հատկություններից է։ Սակայն այդ ազատությունը գործնականում կարող է սահմանափակվել հասարակական պայմաններով և օրենքներով։ Մարդու ազատությունը պետք է հավասարակշռված լինի մյուսների իրավունքների հետ։

5. Քննարկում լուսավորիչների հետևյալ գաղափարը. «Անհրաժեշտ է մարդկանց համար ապահովել ազատ, սահմանափակումներից զերծ տնտեսական գործունեություն»։ Արդիակա՞ն է արդյոք այդ գաղափարը։

Այդ գաղափարը արդիական է նաև մեր օրերում, քանի որ տնտեսական ազատությունը նպաստում է գործարարության զարգացմանը, նորարարություններին և տնտեսական աճին։ Սակայն այն պետք է զուգորդվի պետական վերահսկողությամբ՝ ապահովելու համար սոցիալական արդարություն և շրջակա միջավայրի պաշտպանություն։

–

Քննարկում

1.Լուսավորական գաղափարների խոշոր ներկայացուցիչներից է Ջոն Լոկը: Փիլիսոփա Ջոն Լոկը ծնվել է 1632թ.-ի օգոստոսի 29-ին Ռինգթոնում (Անգլիա): Նրա գաղափարները մեծ ազդություն են թողել էպիստեմոլոգիայի և քաղաքական փիլիսոփայության զարգացման վրա: Լայնորեն ճանաչված է որպես Լուսավորչական դարաշրջանի ազդեցիկ մտածողներից մեկը: Լոկի նամակներն ազդեցություն են թողել Վոլտերի և Ռուսսոյի, շոտլանդացի մտածողների և ամերիկյան հեղափոխականների վրա: Լոկի փիլիսոփայության մեջ կարելի է առանձնացնել վեց հիմնական դրույթ; Օգտվելով նշված հղումից՝ ընտրիր երեք դրույթ, կարդալուց հետո հիմնավորիր քեզ դուր եկած հատվածները: Ջոն Լոկ https://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/3728

2.Լոկի քաղաքական հայացքները կարդալուց հետո փորձիր զուգահեռներ անցկացնել արդի ժամանակաշրջանի հետ, գրի քո կարծիքը։/գրավոր/
Մարդու բնական վիճակը լիակատար ազատությունն ու հավասարությանն է իր կյանքի և ունեցվածքի տնօրինման պայմաններում։ Դա խաղաղության և բարյացակամության վիճակ է։ Բնության օրենքը ցուցում է խաղաղություն և անվտանգություն։
Քաղաքացիական հասարակության և իրավական ժողովրդավարական պետության տեսաբան է՝ թագավորի և ազնվականության օրենքի առջև հաշվետու լինելու կողմնակից։
Պետությունը ստեղծված է բնական իրավունքների (ազատություն, հավասարություն, ունեցվածք) և օրենքների (խաղաղություն և անվտանգություն) երաշխավորման համար, այն չպետք է ոտնձգություն անի այդ իրավունքների վրա, պետք է այնպես կազմակերպվի, որպեսզի բնական իրավունքները հուսալի կերպով երաշխավորվեն։

3․ Ֆրանսիական լուսավորականներ Շարլ Մոնտեսքյու, Ժան-Ժակ Ռուսո /Էմիլ կամ դաստիարակության մասին/, Մարի Ֆրանսուա Վոլտեր

ա.Գրիր տաս կետից բաղկացած  քո տեսակետը դաստիարակության մասին։

բ. Այս հղումից օգտվելուց հետո ներկայացրու Ժան- Ժակ Ռուսոյի մոտեցումը դաստիարակությանը, արդյոք համապատասխանում է քո պատկերացրած տեսակետին։/հիմնավորիր գրավոր/

4.Շառլ Մոնտեսքյու. ստորև տեղադրված նյութին ծանոթանալուց հետո, 3-5 նախադասությամբ հայտնիր քո տեսակետը/գրավոր:
Մոնտեսքյուի՝ պատմության մասին փիլիսոփայությունը նվազագույնի էր հասցնում անհատների և իրադարձությունների դերը։ “Խորհրդածություններ հռոմեացիների ծաղկման և անկման պատճառների մասին” գրքում “յուրաքանչյուր պատմական իրադարձություն տեղի է ունեցել մի հիմնական շարժման հետևանքով” տեսակետը նա մեկնաբանում էր այսպես. Պատահականությունը չի կառավարում աշխարհը։ Հարցրեք հռոմեացիներին, որոնք ունենում էին իրար հաջորդող հաջողություններ, արդյոք առաջնորդվել են որևէ հստակ պլանով, կամ իրար հաջորդող վայրիվերումներ, որոնք հետևել են մեկը մյուսին։ Յուրաքանչյուր միապետության մեջ գոյություն ունեն ընդհանուր պատճառներ՝ բարոյական և ֆիզիկական, որոնք բարձրացնում, հաստատում կամ այն հավասարեցնում են հողին։ Բոլոր միջադեպերը կառավարվում են այս պատճառներով։ Եվ եթե մի պատերազմում պատահականությունը, որը որոշակի պատճառ է, պետությունը ավերածության է հասցրել, ինչ- որ հիմանական պատճառ կարևոր է դարձրել պետության կործանվելը որևէ պատերազմի պատճառով։ Միով բանիվ՝ հիմնական միտումը առաջանում է այդ բոլոր միջադեպերից։ Հանրապետությունից դեպի կայսրություն անցում կատարելը քննարկելիս նա առաջարկում է այն տեսակետը, որ եթե Կեսարը և Պոմպեոսը չփորձեին զավթել Հանրապետության կառավարումը, ապա մյուսները ավելի կմեծանային իրենց տեղերում։ Պատճառը ոչ թե Կեսարի և Պոմպեոսի ձգտումն է, այլ ընդհանրապես մարդկային ձգտումն է։

ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎՐՈՊԱՅՈՒՄ

ԵԶՐՈՒՅԹՆԵՐ
Ռեֆորմացիա — Արևմտյան և Կենտրոնական Եվրոպայում կաթոլիկ եկեղեցու
բարեփոխման համար XVI դ. առաջին կեսին սկսված հասարակական–քաղաքական շարժում:
Հակառեֆորմացիա— Հռոմի պապի գլխավորությամբ Ռեֆորմացիայի դեմ
ծավալված շարժում։
Նիդերլանդական հեղափոխություն — 1566–1609 թթ. Իսպանիայի դեմ Նիդերլանդների մղած ազգային–ազատագրական պատերազմը։
Ինդուլգենցիա — Մեղքերի թողության վկայագիր։
Բողոքականներ — Բողոքական եկեղեցու հետևորդներ։ Նրանք ժխտում էին
եկեղեցու՝ որպես Աստծո և մարդկանց միջև միջնորդի մասին ուսմունքը:
Անգլիկան եկեղեցի — Անգլիական բողոքական եկեղեցու անվանումը։
Ինկվիզիցիա — Կաթոլիկ եկեղեցու դատարան. ստեղծվել էր 1215 թ., իրականացնում էր հավատաքննություն և դաժան պատիժներ սահմանում մեղավոր ճանաչվածների նկատմամբ։ Դարձել էր գործիք եկեղեցու հակառակորդներին հալածելու համար:
ԲԱՌԱՊԱՇԱՐ
Մարտին Լյութեր — Ռեֆորմացիայի հիմնադիրը. գերմանացի աստվածաբան
(1483–1546 թթ.)։
Հենրիխ VIII — Անգլիայի թագավոր, գահակալել է 1509–1547 թթ.։
Ժան Կալվին — Ֆրանսիացի աստվածաբան (1509–1564 թթ.)։
«Հիսուսի ընկերություն» — Կաթոլիկ վանական միաբանություն: Հիմնադրվել է
1534 թ.: Դրա անդամները հայտնի են ճիզվիտներ անունով՝ Հիսուս անվան
լատ. ձևից։ 2013 թ.՝ պատմության մեջ առաջին անգամ, այս միաբանության
անդամ Ֆրանցիսկ I-ն ընտրվել է Հռոմի պապ։

Դաս 1
Ռեֆորմացիայի սկիզբը
Միջնադարյան մարդու կյանքն ամբողջովին կառուցված էր կրոնական աշխարհայացքի վրա։ Հավատացյալի համար հատկապես կարևոր նշանակություն ուներ գործած մեղքերից փրկվելու խնդիրը:Հոգևորականները քարոզում էին, որ առանց եկեղեցու օգնության հնարավոր չէ փրկություն գտնել։ Դրա համար անհրաժեշտ է ամեն օր այցելել եկեղեցի, զբաղվել բարեգործությամբ, եկեղեցու կարիքների համար դրամ հատկացնել: Եկեղեցին սկսեց կիրառել նաև մեկ այլ միջոց: Հռոմի պապի անունից հավատացյալներին վաճառում էին ինդուլգենցիաներ։ Այն գնողն ազատվում էր բոլոր մեղքերից: Դրա դեմ սկսեց պայքարել Մարտին Լյութերը, որը
Գերմանիայի Վիտենբերգ քաղաքի համալսարանի պրոֆեսոր էր։ Նա հրապարակայնորեն այրեց մեղքերի քավության մասին պապի հրովարտակը և 1517 թ. հոկտեմբերի 31–ին Վիտենբերգ քաղաքի տաճարի դռանը մի թուղթ փակցրեց: Այն պարունակում էր 95 դրույթներ: Նա ասում էր, որ մարդը կարող է փրկվել միայն իր հավատով, այլ ոչ թե ինդուլգենցիաներ գնելով: Նրա կարծիքով պապն իրավունք չունի խառնվելու աշխարհիկ իշխանության գործերին, իսկ եկեղեցին պետք է ենթարկվի պետությանը։ Ռեֆորմացիայի կողմնակիցները քրիստոնեական հավատքի միակ աղբյուր ճանաչեցին Աստվածաշունչը։ Իսկ կաթոլիկ եկեղեցին Սուրբ Գրքի հետ միաժամանակ որպես հավատքի աղբյուր ընդունում էր նաև տիեզերական ժողովների կանոնները և պապերի որոշումները։ Շուտով Ռեֆորմացիան վերածվեց հասարակական լայն շարժման, քանզի դրան մասնակցում էին հասարակության բոլոր խավերը։ Սրբազան հռոմեական կայսրության կայսր Կարլոս V–ը հրամանագիր արձակեց Լյութերի քարոզած գաղափարներն արգելելու մասին։ Դրա դեմ բողոքեցին Լյութերի կողմնակիցները։ Այդտեղից էլ լյութերականներին սկսեցին անվանել բողոքականներ:Լյութերականները բարեփոխումներ կատարեցին գերմանական կաթոլիկ եկեղեցում: Արդյունքում՝ Գերմանիայում առաջացավ բողոքական (լյութերական) եկեղեցի: Հաստատվեց «Ում իշխանությունը, նրա էլ՝ հավատը» սկզբունքը: Այսինքն՝ կայսրության տվյալ տարածքի իշխանն էր որոշում իր հպատակների հավատը՝ կաթոլիկ կամ բողոքական:

Բողոքական եկեղեցիների առաջացումը
Եվրոպական այլ երկրներում նույնպես առաջացան բողոքական եկեղեցիներ:
Անգլիայի Հենրիխ VIII թագավորը 1534 թ. հրապարակեց գերագահության մասին օրենքը: Այն սահմանում էր, որ անգլիական եկեղեցու առաջնորդը ոչ թե Հռոմի պապն է, այլ Անգլիայի թագավորը: Եկեղեցական հողերը բռնագրավվեցին: Ժամասացությունը սկսեց կատարվել անգլերենով: Եպիսկոպոսներին պաշտոնների էր նշանակում Անգլիայի խորհրդարանը: Հոգևորականները վարձատրվում էին պետական գանձարանից։ Արդյունքում ձևավորվեց անգլիկան եկեղեցին: Ռեֆորմացիայի հայտնի մյուս երկիրը Շվեյցարիան էր: Այստեղ շարժումը գլխավորեց Ժան Կալվինը։ Նա մշակեց բարեպաշտության և օրինակելի վարքի նոր կանոններ: Կալվինի գաղափարներն այնքան տարածվեցին, որ Ժնև քաղաքի իշխանությունները
գործադրեցին դրանք: Արգելվեցին զվարճությունները, երաժշտությունը, լավ հագնվելը, թղթախաղը: Ժամանակակիցները Կալվինին անվանում էին «Ժնևի պապ»։
Բողոքական այս եկեղեցին նրա անունով կոչվեց կալվինական։

Առաջադրանք 1

>պատմել դասը

Դաս2

Հակառեֆորմացիա
Ռեֆորմացիայի տարածման հետևանքով խախտվում էր կաթոլիկ եկեղեցու միասնությունը: Եկեղեցու դիրքերը պահպանելու համար Հռոմի պապը դիմեց հակաքայլերի։ Այսպես ծավալվեց Հակառեֆորմացիան։ Ռեֆորմացիայի դեմ պայքարում մեծ դեր խաղաց «Հիսուսի ընկերություն» (ճիզվիտներ) վանական նոր միաբանությունը: Նրա անդամները երդվում էին լինել աղքատ, չամուսնանալ և հնազանդ ու անխոս ենթարկվել Հռոմի պապին: Միաբանությունը բացեց դպրոցներ, համալսարաններ, որտեղ պատրաստում էին կաթոլիկ քարոզիչներ:
1559 թ. լույս տեսավ «Արգելված գրքերի» առաջին ցուցակը: Կաթոլիկներին արգելված էր կարդալ այնտեղ գրանցված գրքերը: Այդուհանդերձ, կաթոլիկ եկեղեցին չկարողացավ դիմագրավել Ռեֆորմացիային: Պապականությունն աստիճանաբար կորցրեց իր հզորությունը, իսկ բողոքականությունը տարածվեց բազմաթիվ երկրներում:

Նիդերլանդական հեղափոխությունը
Հյուսիսային ծովի ափին գտնվող Նիդերլանդներ կոչվող երկիրը բաղկացած էր 17 գավառներից: XVI դարում այն Իսպանիայի կազմում էր: Ռեֆորմացիայի, հատկապես կալվինական, գաղափարները լայն տարածում գտան նաև Նիդերլանդներում:Զգուշանալով, որ Ռեֆորմացիան կարող է վերածվել հակաիսպանական պայքարի, Իսպանիայի թագավոր Ֆիլիպ II–ը Նիդերլանդներում հիմնեց ինկվիզիցիայի դատարան և խստացրեց օրենքները: Սակայն
դա չփոխեց իրավիճակը: Նիդերլանդներում Ռեֆորմացիայի շարժումը վերաճեց ազգային–ազատագրական պատերազմի։Ազատագրական պատերազմը սկսվեց 1566 թ. ապստամբությամբ: Կալվինականները չէին ընդունում սրբապատկերների պաշտամունքը: Նրանք հարձակվեցին կաթոլիկ եկեղեցիների ու վանքերի վրա, ոչնչացրին սրբապատկերներն ու մասունքները, բռնագրավեցին եկեղեցական գույքը: Ավերվեց շուրջ 5500 եկեղեցի ու վանք:
Սակայն ապստամբները շուտով պառակտվեցին: Հարավի գավառները շարունակեցին ճանաչել Իսպանիայի գերիշխանությունը, և Նիդերլանդների հարավային մասը մնաց Իսպանիայի կազմում: Հյուսիսային յոթ գավառները միավորվեցին և ստեղծեցին նոր պետություն՝ Նիդերլանդները: Որպես առավել զարգացած գավառ՝ հանրապետության գլուխ կանգնեց Հոլանդիան: Այդ պատճառով Նիդերլանդները հաճախ անվանում են նաև Հոլանդիա:
Ազգային–ազատագրական պայքարն ավարտվեց 1609 թ., երբ Իսպանիան ճանաչեց Նիդերլանդները որպես ինքնուրույն պետություն։ Իսկ 1648 թ. ստորագրված Վեստֆալյան պայմանագրով Իսպանիան վերջնականապես հրաժարվեց Նիդերլանդներից:

>պատմել դաս 2

>պատասխանել հարցերին

1.Ի՞նչ էր ինդուլգենցիան և ի՞նչ նպատակի էր ծառայում:

Այն մեղքերի թողության վկայագիր էր եւ այն գնողն ազատվում էր բոլոր մեղքերից:

2. Ի՞ նչ է ռեֆորմացիան:

Արևմտյան և Կենտրոնական Եվրոպայում կաթոլիկ եկեղեցու
բարեփոխման համար XVI դ. առաջին կեսին սկսված հասարակական–քաղաքական շարժում, որը ռեռեֆորմացիան է :

3. Ե՞րբ է սկսվել և որքա՞ն է տևել Նիդերլանդական հեղափոխությունը:

Զգուշանալով, որ Ռեֆորմացիան կարող է վերածվել հակաիսպանական պայքարի, Իսպանիայի թագավոր Ֆիլիպ II–ը Նիդերլանդներում հիմնեց ինկվիզիցիայի դատարան և խստացրեց օրենքները: Սակայն դա չփոխեց իրավիճակը: Նիդերլանդներում Ռեֆորմացիայի շարժումը վերաճեց ազգային–ազատագրական պատերազմի։Ազատագրական պատերազմը սկսվեց 1566 թ. ապստամբությամբ: Կալվինականները չէին ընդունում սրբապատկերների պաշտամունքը: Նրանք հարձակվեցին կաթոլիկ եկեղեցիների ու վանքերի վրա, ոչնչացրին սրբապատկերներն ու մասունքները, բռնագրավեցին եկեղեցական գույքը: Ավերվեց շուրջ 5500 եկեղեցի ու վանք:

4. Ինչո՞վ ավարտվեց այդ պայքարը: 

Երբ ապստամբները պառակտվեցին, Հարավի գավառները շարունակեցին ճանաչել Իսպանիայի գերիշխանությունը, և Նիդերլանդների հարավային մասը մնաց Իսպանիայի կազմում: Հյուսիսային յոթ գավառները միավորվեցին և ստեղծեցին նոր պետություն՝ Նիդերլանդները: Որպես առավել զարգացած գավառ՝ հանրապետության գլուխ կանգնեց Հոլանդիան: Այդ պատճառով Նիդերլանդները հաճախ անվանում են նաև Հոլանդիա: Ազգային–ազատագրական պայքարն ավարտվեց 1609 թ., երբ Իսպանիան ճանաչեց Նիդերլանդները որպես ինքնուրույն պետություն։ Իսկ 1648 թ. ստորագրված Վեստֆալյան պայմանագրով Իսպանիան վերջնականապես հրաժարվեց Նիդերլանդներից:

Վերլուծություն ըստ չափանիշների՝ Վանո Սիրադեղյանի «Քանի դեռ Հայաստանը դիմանում է» հոդվածի

1. Տեղադրել հոդվածի հղումը:

2. Հեղինակի ներկայացում:

Վանո Սիրադեղյանը քաղաքական և հասարակական գործիչ էր, ում գործունեությունը միտված էր Հայաստանի կարևորագույն հարցերի բարձրաձայնմանը: Նրա հոդվածները աչքի են ընկնում խորաթափանցությամբ, ազգային խնդիրների խորքային վերլուծությամբ և ուղիղ դիրքորոշմամբ։ Իր քաղաքական գործունեության շրջանակներում նա բազմիցս անդրադարձել է ազգային միասնականության, Ղարաբաղյան հակամարտության և հայ հասարակության քաղաքական վարքագծի խնդիրներին։

3. Հոդվածի վերնագիր՝ «Քանի դեռ Հայաստանը դիմանում է»

• Վերնագրի ճշգրտություն:

Հեղինակը վերնագրում համապարփակ կերպով արտահայտում է Հայաստանի ներկայիս վիճակը՝ դիմանալու, բայց չհաղթելու կամ ծաղկելու մասին։

• Արժեք և նշանակություն:

Վերնագիրը ընթերցողին ուղղորդում է դեպի ընդհանուր խնդիր՝ ի՞նչն է խանգարում Հայաստանին առաջ գնալ:

• Բովանդակային կապ:

Վերնագիրը համապատասխանում է հոդվածի հիմնական թեմային՝ ազգային միասնականության բացակայության և այդ վիճակի հետևանքների վերլուծությանը։

4. Թեմայի արդիականություն

Վանո Սիրադեղյանի հոդվածը շարունակում է մնալ արդիական, քանի որ ազգային միասնականության, գաղափարական պառակտվածության և քաղաքական անգործության հարցերը դեռևս առկա են։ Հեղինակի կողմից բարձրացված խնդիրները ոչ միայն անցյալին են վերաբերում, այլև ունեն ակտուալ նշանակություն մեր օրերում:

5. Փաստական նյութի հուսալիություն և նորություն

• Հուսալիություն:

Սիրադեղյանը հիմնվում է իր ժամանակաշրջանի քաղաքական իրադարձությունների վրա, որոնք փաստական բնույթ ունեն և ճանաչելի են ժամանակակից ընթերցողի համար։ Նրա հոդվածներում բացահայտվում է, որ ներկայացված փաստերն ուղիղ կապ ունեն իր ապրած իրականության հետ։

• Նորություն:

Հոդվածում ընդգրկված հարցերը՝ Ղարաբաղի հիմնախնդիրը, ազգային տրոհվածությունը, և իշխանության ու ժողովրդի հարաբերությունները, համարվում են մշտական քննարկման թեմաներ։ Նորությունը կայանում է հեղինակի յուրօրինակ դիտարկումներում և դրանք մատուցելու ձևի մեջ։

6. Ուսումնասիրվող թեմաներ

• Հիմնական թեմաները՝

1. Ազգային պառակտվածությունը։

2. Ղարաբաղյան հակամարտությունը։

3. Անտարբերությունը քաղաքական հարցերում։

• Թեմաների զարգացում:

Հեղինակը հիմնականում անդրադառնում է այս թեմաներին և տրամաբանական եզրակացությունների միջոցով դրանք ներկայացնում է որպես փոխկապակցված խնդիրներ:

7. Թեմայի բացահայտում

Հոդվածը լիովին բացահայտում է հիմնական խնդիրները, սակայն որոշ հարցեր դիտավորյալ մնում են «բաց»՝ ընթերցողին հրավիրելով սեփական վերլուծության։ Հեղինակը տալիս է իր գնահատականները, սակայն նաև տարածք է թողնում քննարկումների և այլընտրանքային մոտեցումների համար։

8. Կարևոր հատվածներ և անձնական տեսակետ

• Կարևոր հատված:

«Գրքային հայրենասերները կարող են սեղմել իրենց փոքրիկ եւ սպիտակ բռունցքները եւ կապտած շուրթերով բարբառել, թե հայրենիքը մեկն է, հայրենիքը բոլորինս է»: Այս հատվածը կարևոր է, քանի որ հեղինակը քննադատում է պասիվ հայրենասիրությունը և կոչ է անում գործնական քայլերի։

• Անձնական տեսակետ:

Հեղինակի քննադատությունը կարևոր է, քանի որ ազգային միասնականության պակասը մինչ օրս բացասաբար է անդրադառնում Հայաստանի զարգացման վրա։ Մտածելակերպի և գործելակերպի փոփոխությունը կարող է ծառայել որպես հզոր ազգային միասնականության հիմք։

Եզրակացություն

Վանո Սիրադեղյանի հոդվածն արդիական է ինչպես քաղաքական, այնպես էլ հասարակական տեսանկյունից։ Հեղինակը կարողացել է խորը վերլուծել Հայաստանի ազգային խնդիրները՝ ընդգծելով դրանց լուծման ուղիները։ Նրա ոճը հեշտ է ընկալվում և ազդեցիկ է՝ ստիպելով ընթերցողին մտածել և վերաբերվել իր գործողություններին։

«Ադամի ստեղծումը» Միքելանջելո Բուոնարոտիի հայտնի որմնանկարն է, որը ստեղծվել է 1508-ից 1512 թվականներին: Այն Հռոմի Վատիկանում Սիքստինյան կապելլայի առաստաղի մի մասն է: Նկարում պատկերված է, որ Աստված իր ձեռքը երկարացնում է Ադամին, ով պատկերված է: որպես գետնին ընկած մկանուտ կերպարանք: Իտալական Վերածննդի այս գլուխգործոցը համարվում է աշխարհի ամենահայտնի և ճանաչված արվեստի գործերից մեկը ձեր տան դեկորի պատմությունը:

ՎԵՐԱԾՆՈՒՆԴ

Դաս 1

ԵԶՐՈՒՅԹՆԵՐ
Վերածնունդ (ֆրանս.՝ Ռենեսանս) — Հասարակական–քաղաքական և մշակութային շարժում. սկսվել է Իտալիայում XIV դարում:
Բարձր Վերածնունդ — Վերածննդի զարգացման բարձրակետը. ընդգրկում է
XV դարի վերջից մինչև XVI դարի կեսերն ընկած ժամանակահատվածը:
Ուտոպիա — Իդեալական հասարակարգի ստեղծման ուսմունք: Այն սովորաբար
անիրատեսական է։

Նոր մշակույթի առաջացման պատմական պայմանները:
Վերածննդի մշակույթի առաջացումը կապված էր քաղաքների և ապրանքադրամական հարաբերությունների զարգացման հետ։ Քաղաքների հարուստ առևտրականներն ու արհեստավորները իրենց հարստության մի մասը ծախսում էին շքեղ պալատներ, շենքեր կառուցելու, երեխաներին կրթության տալու համար։ Աճեց մի շարք մասնագետների՝ ճարտարապետ, ճարտարագետ, նկարիչ, ուսուցիչ, պահանջարկը։ Մինչև նոր մշակույթի երևան գալը միջնադարի մտածողները առավելապես գրում էին Աստծո մասին, իրենց խնդիրն էին համարում դավանաբանական հարցերի պարզաբանումը։
Իտալիայի քաղաքների տնտեսական և մշակութային բուռն զարգացումը փոխեց վերաբերմունքը հոգևոր և աշխարհիկ կյանքի հանդեպ: XIV դարից սկսած՝ փորձեր էին արվում վերականգնելու մոռացության մատնված անտիկ մշակույթը և օգտագործելու դրա կարևոր նվաճումները։

Վերածննդի բովանդակությունը
Սկիզբ առնող նոր մշակույթի ներկայացուցիչները խոնարհվում էին հունահռոմեական արվեստի և գիտության առջև, այն համարում էին մշակույթի «ոսկեդար»։ Վերածննդի գործիչներն ուսումնասիրում էին ոչ միայն Սուրբ Գիրքը, այլև անտիկ հեղինակներին, որոնց
ուշադրության կենտրոնում հիմնականում մարդն էր։ Դասական լատիներենը դարձավ պաշտոնական հաղորդակցության ու գիտության լեզու:Վերածննդի ներկայացուցիչները սկսեցին հետաքրքրություն դրսևորել մարդու և նրա երկրային կյանքի նկատմամբ։ Մարդը դարձավ նոր մշակույթի ուսումնասիրման և ճանաչողության առանցքը։ Այդ պատճառով Վերածննդի գործիչներին սկսեցին անվանել հումանիստներ: Հումանիստներն իրենց հիմնական նպատակը
համարում էին մարդուն ճանաչելը։ Նրանց կարծիքով մարդն ունի արժանապատվություն, անհատական արժեք և ամեն ինչի հասնելու ունակություն: XV դ. հումանիզմը վերածվեց մշակութային շարժման, քանի որ հումանիստներն իրենց գաղափարները տարածում էին հասարակության տարբեր խավերում։ Այսպես սկսեցին վերածնվել անտիկ հասարակության բազմաթիվ արժեքներ։ Ահա թե ինչու XIV–XVII ­դդ. առաջին կեսն ընկած ժամանակաշրջանը ստացավ Վերածնունդ (Ռենեսանս) անվանումը:

Առաջադրանք 1

Սովորել դասը և պատասխանել հարցերին

1. Ի՞նչ է նշանակում Վերածնունդ:

Հասարակական–քաղաքական և մշակութային շարժում. սկսվել է Իտալիայում XIV դարում:

2. Ովքե՞ր էին հումանիստները:

Հումանիստները Վերածննդի գործիչներն էին։

• Դաս 2 

Իտալական գրականությունը և արվեստը
Մշակութային այս նոր մոտեցումների հիման վրա բուռն զարգացում ապրեցին իտալական գրականությունը, արվեստը և գիտությունը։ Վերածննդի գրականությունը հիմնադրել են «Ֆլորենցիայի երեք լուսատուները»՝ Դանտե Ալիգիերին,Ֆրանչեսկո Պետրարկան և Ջովանի Բոկաչչոն: Դանտեն աշխարհին հայտնի է իր «Աստվածային կատակերգություն» պոեմով։ Պետրարկան առաջինն էր, որի պոեզիան ամբողջովին նվիրված էր մարդուն։ Նրա գաղափարները շարունակեց Բոկաչչոն։
Այսպես կոչված Բարձր Վերածննդի աշխարհահռչակ ստեղծագործողներ են Լեոնարդո դա Վինչին, Միքելանջելո Բուոնարոտին և Ռաֆայել Սանտին։ Բարձր Վերածննդի դարաշրջանում մեծ զարգացում ապրեց նաև փիլիսոփայական և քաղաքագիտական միտքը։ Սոցիալական հավասարության և արդարության գաղափարները տեղ են գտել հումանիստ Թոմազո Կամպանելայի «Արևի քաղաքը» ուտոպիական ստեղծագործության մեջ։
Իտալիայի վերամիավորման և պետության կառավարման հարցերին էին նվիրված Նիկոլո Մաքիավելու «Տիրակալը» և «Ֆլորենցիայի պատմությունը» աշխատությունները։ Մաքիավելու նպատակը միասնական ու անկախ Իտալիայի ստեղծումն էր։ Նրա կարծիքով այս նպատակին հասնելու համար չպետք է կանգ առնել բռնության, կեղծիքի և դաժանության առջև։ «Նպատակն արդարացնում է միջոցները»,— ասում էր նա։
Վերածննդի մշակույթը մեծ դեր է խաղացել իտալացիների պատմության մեջ։ Ներքին կռիվներից և օտարերկրյա տիրապետությունից թուլացած Իտալիայում նոր մշակույթի հիման վրա սկսեց զարգանալ ազգային միասնության գիտակցությունը։ Սակայն այդ ժամանակ չկային Իտալիան միավորող ուժեր, ուստի երկիրը դեռ երկար ժամանակ մնաց մասնատված։

Հյուսիսային Վերածնունդը
Վերածնունդը Իտալիայից տարածվեց եվրոպական մյուս երկրներում, որոնք հիմնականում ընկած էին Իտալիայից հյուսիս: Այդտեղի նոր մշակույթը ստացել է Հյուսիսային Վերածնունդ ընդհանրական անվանումը: Դրա նշանավոր գործիչներից էր նիդերլանդացի
Էրազմ Ռոտերդամցին: Նրան մեծ հռչակ բերեց «Գովք հիմարության» երգիծական ստեղծագործությունը: Նա ծաղրի է ենթարկում եկեղեցու քարացած կանոնները և
մարդկանց արատները: Նշանավոր հումանիստ էր անգլիացի Թոմաս Մորը: Նա հայտնի դարձավ «Ուտոպիա» գրական ստեղծագործությամբ: Զարգացում ապրեց նաև Հյուսիսային Վերածննդի
արվեստը: Այդ բնագավառում հատկապես մեծ հռչակ էին վայելում Ալբրեխտ Դյուրերը, Ռեմբրանդտը և Պիտեր Բրոյգել Ավագը: Այսպիսով՝ Վերածննդի դարաշրջանում սկսեց ձևավորվել եվրոպական նոր մշակույթը:

ԲԱՌԱՊԱՇԱՐ
Հումանիստ — Մարդասեր:
Դանտե Ալիգիերի — Իտալացի բանաստեղծ Ֆլորենցիա քաղաքից
(1265–1321 թթ.)։ Կա տեսակետ, որ նրանով է սկզբնավորվում Վերածնունդը։Դանտեի գլուխգործոցը՝ «Աստվածային կատակերգությունը», համարվում է իտալերենով գրված ամենանշանավոր գրական գործը և համաշխարհային գրականության գլուխգործոց
Ֆրանչեսկո Պետրարկա — Իտալացի բանաստեղծ Ֆլորենցիա քաղաքից, համարվում է առաջին հումանիստ հեղինակը (1304–1374 թթ.)։
Ջովանի Բոկաչչո — Իտալացի գրող Ֆլորենցիա քաղաքից (1313–1375 թթ.)։Բոկաչչոյի «Դեկամերոն» ստեղծագործության մեջ տեղ են գտել իրական կյանքից վերցրած հետաքրքրաշարժ փոքրիկ պատմվածքներ։ Հեղինակի կարծիքով մարդկային արժանապատվությունը պայմանավորված է ոչ թե ծնունդով, այլ բարոյական
կատարելությամբ և փառավոր գործերով։

Լեոնարդո դա Վինչի — Իտալացի նկարիչ, գիտնական (1452–1519 թթ.)։Լեոնարդո դա Վինչին հանճարեղ գեղանկարիչ է,հայտնի է իր «Ջոկոնդա» («Մոնա Լիզա») նկարով
և «Խորհրդավոր ընթրիքը» որմնանկարով, որոնք Վերածննդի կերպարվեստի բարձրագույն նվաճումներից են։ Նա նաև նշանավոր գիտնական էր։ Ստեղծել է թռչող սարքերի և ստորջրյա լողացող մեքենաների ուրվագծեր։

Միքելանջելո Բուոնարոտի — Իտալացի հռչակավոր քանդակագործ, նկարիչ և
ճարտարապետ (1475–1564 թթ.)։«Դավիթ», Միքելանջելոյի մարմարյա ստեղծագործությունը, գտնվում է Ֆլորենցիայում։Պիետա (Միքելանջելո), Միքելանջելո Բուոնարրոտիի ստեղծագործությունը, որը գտնվում է Վատիկանի Սուրբ Պետրոս տաճարում։Միքելանջելոյի ամենահզոր ստեղծագործություններից են համարվում Վատիկանի Սիքստինյան մատուռի պատկերազարդումները (1508-1512 թթ.): Ստեղծագործական ու ֆիզիկական ահռելի տառապանքների գնով, որոնք ձգվել են չորս տարի, նա մատուռի առաստաղն ու պատերի վերնամասերը զարդարել է աստվածաշնչյան թեմաներով արված հիրավի հոյակապ բազմաթիվ պատկերներով, որոնք տրամաբանական դասավորվածություն ունեն։ 
Ռաֆայել Սանտի — Իտալացի նկարիչ և ճարտարապետ (1483–1520 թթ.)։Ռաֆայելի բազմաթիվ «մադոննաները» (Տիրամայր) գովերգում են կնոջ գեղեցկությունն ու մայրական քնքշանքը։ «Սիքստինյան Տիրամայրը» նրա ամենահայտնի կտավն է։ Նրա մասին. «Ի ծնե օժտված լինելով համեստությամբ և բարությամբ, որը սոսկ հազվադեպ է հանդիպում մարդկանց մեջ,
նա իր ազնիվ բնավորությանը միացրել էր իբրև գեղեցկագույն զարդարանք նրբագեղ բարեհամբույրությունը, որը երևան էր բերում իր փաղաքշանքը և հաճելիությունը բոլոր մարդկանց նկատմամբ վարմունքում և բոլոր կարգի գործերում»
Ռեմբրանդտ — Հոլանդացի աշխարհահռչակ նկարիչ (1606–1669 թթ.)։Անառակ որդու վերադարձը, Ռեմբրանդի հայտնի ստեղծագործություն, հիմնված համանուն առակի վրա, ցուցադրված է Էրմիտաժում։
Ալբրեխտ Դյուրեր — Գերմանացի նկարիչ, փորագրիչ (1471–1528 թթ)։«Մելանխոլիա», գերմանացի նկարիչ Ալբրեխտ Դյուրերի փորագրությունը։ Ավարտել է 1514 թվականին։ Սա Դյուրերի ամենախորհրդավոր աշխատանքներից է, աչքի է ընկնում մտքերի բարդությամբ և խորությամբ, խորհրդանիշների առատությամբ։ Աղոթող ձեռքեր,
Պիտեր Բրոյգել Ավագ — Ֆլամանդացի նկարիչ (մոտ 1525–1569 թթ.)։

Առաջադրանք 2

>Սովորել դասը

Լրացուցիչ աշխատանք

>Ինքնուրույն հետազոտի՛ր և ներկայացրո՛ւ Վերածննդի դարաշրջանի քո նախընտրած գործչի
մասին և ներկայացրո՛ւ:

Վստահությամբ կպատմեմ Վերածննդի դարաշրջանի ամենամեծ հանճարներից մեկի՝ Լեոնարդո դա Վինչիի մասին, որն անխոս մեծ ազդեցություն է ունեցել արվեստի, գիտության և տեխնոլոգիայի ոլորտներում:

Կենսագրություն

Լեոնարդո դա Վինչին ծնվել է 1452 թ. ապրիլի 15-ին Իտալիայի Վինչի գյուղում, Ֆլորենցիայի մոտակայքում։ Նա իր ժամանակի համար բացառիկ ուսում ստացավ՝ սովորելով նկարչություն, քանդակագործություն, անատոմիա, ճարտարագիտություն, ճարտարապետություն, ֆիզիկա և մեխանիկա: Դա Վինչին միաժամանակ գիտնական էր և արվեստագետ, ինչը նրան դարձնում էր իր ժամանակի լավագույն բազմագիտակներից մեկը։

Գործունեություն

Արվեստ

Լեոնարդոն հատկապես հայտնի է իր հանճարեղ կտավներով, որոնք մինչ օրս հիացնում են բոլորին։ Նրա հայտնի գործերից են՝

• «Մոնա Լիզա»՝ աշխարհում ամենահայտնի դիմանկարը, որը գրավում է իր խորհրդավոր ժպիտով և բնականությամբ։ Այն ունի անսովոր խորություն և կենսունակություն։

• «Վերջին ընթրիքը»՝ այս հայտնի որմնանկարն արտահայտում է Հիսուսի աշակերտների հուզական վիճակը, երբ նրանք իմանում են, որ նրանցից մեկը դավաճանել է։ Այս աշխատանքի մեջ նկատելի է նրա վարպետությունը կազմվածքի, հույզերի ու մանրամասների մեջ։

Գիտություն և Տեխնոլոգիա

Լեոնարդոն կատարել է մեծածավալ հետազոտություններ անատոմիայի, ֆիզիկայի և մեխանիկայի ոլորտներում։ Նա ուսումնասիրել է մարդու մարմինը, արել անատոմիական ուրվանկարներ, որոնք հստակ պատկերում են մարդու կառուցվածքը։ Նա առաջիններից էր, ով ստեղծեց տեխնոլոգիական գծագրեր, ինչպիսիք են՝

• Թռչող սարքեր՝ հին դարաշրջանի առաջին թռչող սարքերի գծագրերը։ Նա ուսումնասիրել է թռչունների թևերի շարժումը՝ փորձելով ստեղծել սարքեր, որոնք կկարողանան թռչել։

• Ռոբոտի նախատիպեր՝ Լեոնարդոն ստեղծեց նաև շարժական մեխանիզմներ, որոնցից մեկն այսօր համարվում է ռոբոտի նախատիպ։

Գրականություն և Փիլիսոփայություն

Լեոնարդոն բազմաթիվ նոթատետրեր էր պահում, որտեղ գրի էր առնում իր մտքերը, տեսությունները, գյուտերի գծագրերը։ Նա հիանալի փիլիսոփա էր, ով մտածում էր տիեզերքի և բնության մասին, իսկ նրա նոթատետրերը ցույց են տալիս նրա խորաթափանցությունն ու աշխարհի հանդեպ հետաքրքրասիրությունը։

Ժառանգություն

Լեոնարդո դա Վինչիի ազդեցությունը հասնում է մեր ժամանակներ։ Նրա նորարարությունները, տեսությունները և ստեղծագործությունները մեծ ազդեցություն են ունեցել ինչպես արվեստի, այնպես էլ գիտության ոլորտներում։ Նա համարվում է մարդ, ով իր գիտելիքներով և հանճարով անցել է իր ժամանակը՝ թողնելով աշխարհին մի գանձ, որը մինչ օրս ոգեշնչում է բոլորին։

Ամփոփում

Լեոնարդոն ոչ միայն հանճարեղ նկարիչ էր, այլ նաև գիտնական և ինժեներ, ով միավորեց արվեստն ու գիտությունը։ Նրա կյանքն ու գործունեությունը ցույց են տալիս, թե ինչպես կարող են գիտությունը և արվեստը միմյանց փոխկապակցվել՝ ստեղծելու գեղեցկություն և գիտելիք։

Հավատացյալների համար կարևոր նշանակություն ուներ այն խնդիրը, թե ինչպես է մարդը փրկվելու գործած մեղքերից։ Հոգևորականները քարոզում էին, թե առանց եկեղեցու օգնության հնարավոր չէ փրկվել։ Դրա համար անհրաժեշտ է ամեն օր անհապաղ այցելել եկեղեցի, օգնել չքավորներին և բարեգործություններով զբաղվել։ Պետք էր նաև եկեղեցու կարիքների համար հատկացնել դրամ։ Կրոնական կառույցը հոգևոր առաջնորդի անունից փրկության թղթեր էր վաճառում, որը կոչվում էր ինդուլգենցիա։ Փրկության թուղթ գնողները ազատվում էին մեղքերից։ 1517 թվականի հոկտեմբերի 31-ին Գերմանիայի Վիտենբերգ քաղաքի Մայր տաճարի դռանը և մոտակայքում մի հոդված փակցվեց։ Հոդվածի հեղինակը նույն համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Մարտին Լյութերնէր։ Լյութերը իր այս գաղափարով շատերին իր կողմնակից դարձրեց և երբ Գերմանիայի կայսր Կարլոս Ե-ն հրաման արձակեց Լյութերի գաղափարախոսությունը արգելափակելու նպատակով Լյութերի կողմնակիցները բողոքով ներկայացան կայսերը։ Դրա արդյունքում Եվրոպայումառաջացավ բողոքական եկեղեցին։ Հաստատվեց «Ում իշխանությունը, նրա հավատը» սկզբունքը, որով առաջնորդվում էին Գերմանաիայի 1/8 մասը։ Այսինքն՝ տվյալ տարածքի կյուրֆուսն էր որոշում իր արեալի կրոնական դավանանքի ուղղությունը։

Մարտին Լյութեր

Ահա եւ տեսանյութ ՝

Ռեֆորմացիա մասսայական կրոնական և հասարակա-քաղաքական շարժում Արևմտյան և Կենտրոնական Եվրոպայում XVI-րդ և XVII դարի սկզբին, որը նպատակավորված էր ռեֆորմացնել քրիստոնեությունը համապատասխան Աստվածաշնչի։

Հավատացյալների համար կարևոր նշանակություն ուներ այն խնդիրը, թե ինչպես է մարդը փրկվելու գործած մեղքերից։ Հոգևորականները քարոզում էին, թե առանց եկեղեցու օգնության հնարավոր չէ փրկվել։ Դրա համար անհրաժեշտ է ամեն օր անհապաղ այցելել եկեղեցի, օգնել չքավորներին և բարեգործություններով զբաղվել։ Պետք էր նաև եկեղեցու կարիքների համար հատկացնել դրամ։ Կրոնական կառույցը հոգևոր առաջնորդի անունից փրկության թղթեր էր վաճառում, որը կոչվում էր ինդուլգենցիա։ Փրկության թուղթ գնողները ազատվում էին մեղքերից։ 1517 թվականի հոկտեմբերի 31-ին Գերմանիայի Վիտենբերգ քաղաքի Մայր տաճարի դռանը և մոտակայքում մի հոդված փակցվեց։ Հոդվածի հեղինակը նույն համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Մարտին Լյութերնէր։ Լյութերը իր այս գաղափարով շատերին իր կողմնակից դարձրեց և երբ Գերմանիայի կայսր Կարլոս Ե-ն հրաման արձակեց Լյութերի գաղափարախոսությունը արգելափակելու նպատակով Լյութերի կողմնակիցները բողոքով ներկայացան կայսերը։ Դրա արդյունքում Եվրոպայումառաջացավ բողոքական եկեղեցին։ Հաստատվեց «Ում իշխանությունը, նրա հավատը» սկզբունքը, որով առաջնորդվում էին Գերմանաիայի 1/8 մասը։ Այսինքն՝ տվյալ տարածքի կյուրֆուսն էր որոշում իր արեալի կրոնական դավանանքի ուղղությունը։

Մարտին Լյութեր

Ահա եւ տեսանյութ ՝

Աշխարհագրական մեծ հայնագործություններ

Առաջադրանք  «Հայտնի ծովագնացը և նրա դերը պատմության մեջ»

Սիրելի սովորողներ՝

Այս շաբաթ կատարելու եք՝ մեկ շաբաթյա հետազոտական աշխատանք։ Ի՞նչ երկրներ ու աշխարհամասեր հայտնաբերվեցին և ո՞ւմ կողմից։ Համացանցից կամ այլ աղբյուրներից գրի՛ր «Հայտնի ծովագնացը և նրա դերը պատմության մեջ»  թեմայի շուրջ հետազոտական աշխատանք։ Ընտրի՛ր մեկ հայտնի ծովագնաց և գրի՛ր նրա դերը պատմության մեջ, համացանցի օգնությամբ գտի՛ր հետաքրքիր փաստեր նրա և նրա ծովագնացության մասին։ Կարող եք քարտեզագրել և ցու՛յց տալ հայտնի ծովագնացի անցած ծովայն ուղիները։ Նյութը կարող եք ամփոփել տեսաֆիլմով կամ տեսասահիկով։

Օգնող նյութեր՝ 

ԲԱՌԱՊԱՇԱՐ
Քրիստափոր Կոլումբոս — Ծնունդով իտալացի, սակայն հայտնի է որպես իսպանացի ծովագնաց (1451-1506 թթ.)։ 1492 թ. հոկտեմբերի 12-ին հայտնագործել է Ամերիկան՝ կարծելով, թե դա Հնդկաստանն է։
Ամերիգո Վեսպուչի — Իտալացի ծովագնաց, քարտեզագիր (1454-1512 թթ.)։
Հիմնավորել է, որ Կոլումբոսի հայտնաբերածը նոր աշխարհ է, որն էլ նրա
պատվին անվանակոչվել է Ամերիկա։
Վասկո դա Գամա — Պորտուգալացի ծովագնաց (1469-1524 թթ.)։
Ֆեռնան Մագելան — Պորտուգալական ծագումով իսպանացի ծովագնաց
(1480-1521 թթ.)։ Կատարել է շուրջերկրյա ճանապարհորդություն։ 

Կարող ես օգտվել նաև՝ «Համաշխարհային պատմության »գրքից։

Մագելանի շուրջերկրյա ճանապարհորդությունը քարտեզից։

Նախագծի վերնագիր

«Քրիստոֆեր Կոլումբոսը և նրա դերը պատմության մեջ»

Նպատակը

Ուսումնասիրել և ներկայացնել Քրիստոֆեր Կոլումբոսի կյանքի և արշավների դերը համաշխարհային պատմության մեջ՝ անդրադառնալով նրա ազդեցությանը աշխարհագրական հայտնագործությունների դարաշրջանում:

Ներածություն

Քրիստոֆեր Կոլումբոսը (1451-1506) իտալական ծագումով հայտնի ծովագնաց է, ով ծնվել է Գենուայում և դարձել է իր ժամանակի ամենանշանավոր հետազոտողներից մեկը: Նրա ճանապարհորդությունները դեպի Նոր Աշխարհ սկիզբ դրեցին եվրոպական գաղութացմանն ու կարևորեցրին աշխարհագրական գիտելիքները նոր տարածքների մասին:

Հիմնական բաժիններ

1. Կենսագրություն և նախապատրաստական փուլ

• Կոլումբոսի ընտանիքը և երիտասարդ տարիները Գենուայում: Քրիստոֆեր Կոլումբոսը ծնվել է մոտավորապես 1451 թվականին Գենուայում՝ իտալական առևտրական քաղաքում: Նրա ընտանիքը համեստ միջոցներ ուներ, և նա երիտասարդ տարիքից հետաքրքրված էր ծովագնացությամբ ու ծովային առևտրով:

• Նրա առաջին ծովային փորձառությունները: Կոլումբոսը դեռ պատանեկության տարիներից զբաղվել է ծովագնացությամբ: Նա ճանապարհորդել է Միջերկրական ծովում և նույնիսկ հասել է հյուսիսային Եվրոպա: Այս փորձառությունները ձևավորեցին նրա աշխարհագրական գիտելիքներն ու հետազոտելու ձգտումը:

• Պորտուգալիայի և Իսպանիայի հետ համագործակցության փորձերը: Կոլումբոսը սկզբում փորձեց Պորտուգալիայի արքայից ստանալ աջակցություն՝ դեպի Արևմուտք գնալու համար: Սակայն, երբ պորտուգալացիները մերժեցին, նա դիմեց Իսպանիայի Իսաբելլա թագուհուն, ով համաձայնվեց հովանավորել նրա առաջին արշավանքը:

2. Առաջին ճանապարհորդությունը դեպի Նոր Աշխարհ

• 1492 թվականի արշավանքը՝ Իսաբելլա թագուհու հովանավորությամբ: Իսաբելլա թագուհու և Ֆերդինանդ թագավորի աջակցությամբ Կոլումբոսը 1492 թվականին սկսեց իր առաջին արշավանքը դեպի Արևմուտք: Նավերի նավատորմի կազմում էին “Սանտա Մարիա”, “Պինտա” և “Նինյա” նավերը:

• Արտասովոր ուղիներ ընտրելու և Նոր Աշխարհին հասնելու որոշումը: Կոլումբոսը հավատում էր, որ կարելի է հասնել Ասիայի արևմտյան ափերին՝ Ատլանտյան օվկիանոսն անցնելով: Նրա հաշվարկները սխալ էին, և նա հայտնաբերեց Ամերիկա՝ կարծելով, թե դա Ասիա է:

• Ամերիկայի հայտնագործությունը և առաջին շփումները բնիկների հետ: Հոկտեմբերի 12-ին Կոլումբոսը հասավ Բահամյան կղզիների Սան Սալվադոր կղզին: Նրա առաջին շփումները բնիկների հետ խաղաղ բնույթ էին կրում, սակայն հետագա տարիներին այս հարաբերությունները հաճախ լարված դարձան:

3. Հետագա արշավանքները և Կոլումբոսի ազդեցությունը պատմության վրա

• Կոլումբոսի երեք հաջորդ արշավանքները: Առաջին ճանապարհորդությունից հետո Կոլումբոսը ևս երեք անգամ արշավեց դեպի Նոր Աշխարհ: Այս ընթացքում նա հայտնաբերեց Կարիբյան ծովի տարբեր կղզիներ, ներառյալ Կուբան և Հիսպանոլան:

• Նոր տարածքների գաղութացումը և տնտեսական շահը Եվրոպայի համար: Կոլումբոսի արշավանքները խթանեցին եվրոպական տերությունների կողմից նոր հողերի գաղութացման գործընթացը, ինչը բերեց հսկայական տնտեսական շահերի՝ կապված մետաղների, նոր բերքատեսակների և առևտրային հնարավորությունների հետ:

• Բնիկ ժողովուրդների վրա Կոլումբոսի ճանապարհորդությունների ազդեցությունը: Կոլումբոսի հայտնագործություններից հետո սկսվեցին բնիկ ժողովուրդների գաղութացումը և եվրոպական մշակույթի ազդեցությունը նրանց վրա, ինչն ուղեկցվեց բռնությամբ, հիվանդությունների տարածմամբ ու տնտեսական շահագործմամբ:

4. Արժեքավորումը և քննադատությունը

• Կոլումբոսի բացահայտումների և տարածքների քարտեզագրման դերը: Կոլումբոսի ճանապարհորդությունները նպաստեցին նոր քարտեզների կազմմանը և աշխարհագրական գիտելիքների ընդլայնմանը: Նրա արշավանքները հիմնեցին նոր աշխարհաքաղաքական քարտեզներ և փոխեցին մարդկության աշխարհայացքը:

• Կրոնական, տնտեսական ու մշակութային ազդեցությունները, ինչպես նաև բնիկների իրավունքների խախտման հարցերը: Կոլումբոսի հետևանքով տարածքները գաղութացվեցին, և սկսվեցին բնիկ ժողովուրդների կրոնական ու մշակութային յուրացում և իրավազրկում: Նրան հաճախ քննադատում են իրենց իրավունքներից զրկված բնիկ ժողովուրդների ճակատագիրը սրելու համար:

• Պատմական գնահատականը՝ Կոլումբոսի կերպարի շուրջ տարբեր տեսակետներով: Պատմաբաններն ունեն տարբեր տեսակետներ Կոլումբոսի դերի վերաբերյալ. մի մասը գնահատում է նրա հայտնագործությունները, իսկ մյուսները նշում են նրա գործողությունների բացասական ազդեցությունը բնիկ ազգաբնակչության վրա:

Եզրակացություն

Քրիստոֆեր Կոլումբոսի կատարած հայտնագործությունները ոչ միայն նոր տարածքներ բացահայտեցին, այլև խթանեցին աշխարհագրական հետազոտությունների դարաշրջանը: Չնայած նրա ճանապարհորդությունների հետ կապված հակասություններին, Կոլումբոսը միավորել է Հին և Նոր Աշխարհները՝ ձևավորելով նոր գլոբալ հասարակական և տնտեսական հարաբերություններ:

Օգտագործված աղբյուրներ

• Պատմության հանրագիտարաններ, համացանցային աղբյուրներ:

• Պատմաբանների վերլուծություններ և գիտական հոդվածներ Կոլումբոսի արշավանքների մասին:

1. Ո՞վ էր Բագրատունիների հիմնադիր թագավորը (նշիր թագավորության հիմնադրման թվականը կամ դարաշրջանը):

Բագրատունիների հիմնադիր թագավորը Աշոտ I-ինն էր (IX դար, 885 թթ․)։

2․Բագրատունյաց Հայաստանի ժամանակաշրջանում կառուցվել են միջնադարյան հայկական ճարտարապետության բազմաթիվ գլուխգործոցներ, նշիր մի քանիսը։

Լոռու մարզում գտնվող Հաղպատի վանական համալիրը, Սյունիքի մարզում գտնվող Տաթևի վանական համալիրը, Սանահինի վանքային համալիրը։

3.Ե՞րբ անկում ապրեց Բագրատունյաց թագավորությունը։

Բագրատունյաց թագավորությունը անկում ապրեց XI-րդ դարում, 1045 թվականին։

Արտավազդ II

Արտավազդ 2- րդը, որը կառավարել է մ․թ․ա․ 55-ից մինչև մ․թ․ա․ 34 թվականը։ Հաջորդել է հորը ՝ Տիգրան Բ- ին, որն էլ ոչ հեռավոր անցյալում Մեծ Հայքը հասցրել էր իր հզորության գագաթնակետին։ Ժառանգել է կայացած պետություն, զարգացած են թակառուցվածքներ և մարտունակ բանակ։

Արտավազդը գահ է բարձրանում պատմական դժվարին ժամանակահատվածում, երբ միմյանց դեմ շարունակաբար հակամարտում էին Հայաստանի արևմտյան և արևելյան հարևանները ՝ Հռոմեական հանրապետությունն ու Պարթևական տերությունը։ Արտավազդը, հոր օրինակով, սկզբնապես փորձում է պահպանել դիվանագիտական հավասարակշռությունը, սակայն աշխարհաքաղաքական նկատառումներից ելնելով ՝ ստիպված է լինում ապավինել Արտաշատի դաշնագրով ստանձնած պայմանագրային պարտավորություններին։

Մ․թ․ա․ 54 թվականին Արտավազդը դաշինք է կնքում Հռոմի եռապետ Մարկոս Կրասոսի հետ, սակայն վերջինիս ոչ հեռահար քաղաքականության և սեփական երկրի արտաքին պաշտպանության հանգամանքներով պայմանավորված, Մեծ Հայքը հրաժարվում է տեղի տալ Կրասոսի հավակնություններին։ Արդյունքում Հայքի արտաքին քաղաքականությունը շրջադարձային կերպով թեքվում է դեպի Արևելք և ամրապնդվում հայ-պարթևական դաշինքով։ Սրան հաջորդում է երկու երկրների միացյալ ուժերի առաջին ռազմական խոշոր հաջողությունը հռոմեական բանակի նկատմամբ։ Մ․թ․ա․ 53 թվականին հայ-պարթևական բանակը ՝ Սուրեն զորավարի գլխավորությամբ, հիմնովին ջախջախում է Հայոց Միջագետք ներխուժած հռոմեական լեգեոններին։ Սպանվում է նաև Կրասոսը, որի գլուխը բերվում է Արտաշատ։ Արտավազդ Բ- ի արտաքին ճկուն քաղաքականության շնորհիվ Հայքը հաջորդ տասնամյակում ևս Պարթևստանի հետ դաշնակցային հարաբերությունների պայմաններում կարողանում է պահպանել հայրենիքի անկախությունն ու տարածաշրջանում իր ազդեցիկ դիրքը։

Մ.թ.ա. 37 թվականին ՝ Արտավազդի դաշնակից Որոդես Բ- ի դավադրական սպանությունից, ինչպես նաև Ատրպատականի թագավոր Արտավազդի ու պարթևաց նոր արքա Հրահատ Դ- ի հակահայկական դաշինքի կնքումից հետո, հայ-պարթևական հարաբերությունները դառնում են թշնամական։ Արդյունքում, Արտավազդ Բ-ն հաշտության եզրեր է փնտրում Հռոմի հետ ՝ օժանդակելով Ատրպատական ներխուժած Հռոմի նոր եռապետ Մարկոս Անտոնիոսի լեգեոններին։ Վերջիններս, սակայն, Փրաասպայի պարիսպների տակ ջախջախվում են թշնամու կողմից, իսկ Սենատում արդարանալու համար Անտոնիոսն արշավանքի ձախողման մեջ մեղադրում է հայոց արքային։ Վրեժխնդիր լինելու նպատակով Անտոնիոսը քանիցս փորձում է ապօրինաբար ձերբակալել Արտավազդին, ինչը, սակայն, նրան չի հաջողում։ Մ․թ․ա․ 34 թվականին Մարկոս Անտոնիոսի ղեկավարած հռոմեական լեգեոնները ներխուժում են Մեծ Հայքի թագավորություն, իսկ Արտավազդը, սպասվելիք ավերածություններն ու արյունահեղությունը կանխելու նպատակով, գնում է ինքնազոհողության։ Տեղափոխվելով Ալեքսանդրիա ՝ Եգիպտոսի թագուհի Կլեոպատրայի հրամանով Արտավազդն ու իր ընտանիքը գլխատվում են։

Հայկական սկզբնաղբյուրներն ու օտարալեզու գրվածքները հավաստում են, որ Արտավազդը ստացել է ժամանակաշրջանի լավագույն կրթությունը։ Նա անթաքույց կերպով հետաքրքրություն էր տածում հելլենիստական մշակույթի նկատմամբ ՝ փայլուն տիրապետելով հունարենին։ Ըստ Պլուտարքոսի ՝ հայոց արքան գիտեր նաև այլ օտար լեզուներ, «հորինում էր ողբերգություններ, գրում ճառեր ու պատմական երկասիրություններ», որոնք, սակայն, մեզ չեն հասել: Արտավազդը ժողովրդի կողմից աստվածացվել է նույնիսկ իր կենդանության օրոք ՝ ստանալով ,,Աստվածային,, պատվանունը։